ΓΝΩΡΙΣΤΕ ΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΑΙ ΤΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ

Δείτε το Δήμο Αρχανών, Αστερουσίων μέσα από την Ιστορία και τον Πολιτισμό του. Περιηγηθείτε στα όμορφα παραδοσιακά χωριά του και ανακαλύψτε μοναδικά τοπία, αυθεντικούς ανθρώπους και Γνήσια Κρητική Φιλοξενία

Αρχαιολογικές θέσεις

Λόφος Φουρνί

ΙΕΡΟ ΚΟΡΥΦΗΣ , βρίσκεται ο μικρός λόφος Φουρνί.

Το Φουρνί είναι η θέση όπου αποκαλύφθηκε ένα μινωικό νεκροταφείο, ένας από τους σημαντικότερους χώρους, όχι μόνο των Αρχανών, αλλά και ολόκληρης της Κρήτης. Με τις ανασκαφές των τελευταίων χρόνων αποκαλύφθηκαν μέχρι τώρα 26 κτίρια, τα περισσότερα ταφικά, ανάμεσα στα οποία πέντε θολωτοί τάφοι, αλλά και άλλα που είχαν λατρευτική και κοσμική χρήση.

Η μακρότατη διάρκεια της χρήσης του νεκροταφείου, για περισσότερα από χίλια πεντακόσια χρόνια (2800-1200 π.Χ.), το πλήθος και η ποικιλία σ’ έναν ενιαίο χώρο, ταφικών κτιρίων όλων των αρχιτεκτονικών τύπων, μέσα στα οποία έγιναν εκατοντάδες ταφές, ο πλούτος και η ποικιλία των κτερισμάτων, καθιστούν το Φουρνί μοναδικό.




Εύστοχα λοιπόν, ονομάστηκε «το σημαντικότερο νεκροταφείο της Κρήτης» και «ένα από τα σπουδαιότερα του κρητομυκηναϊκού κόσμου».
Το μινωικό νεκροταφείο έχει ιδρυθεί στο νότιο τμήμα του λόφου, στην κορυφή και στην ανατολική πλευρά του, ενώ σώζεται ακόμη σήμερα ένα πλατύ μονοπάτι που οδηγεί από τις Κάτω Αρχάνες στο Φουρνί.
Η πρόσβαση στο Φουρνί γίνεται σήμερα από το πανάρχαιο αυτό μονοπάτι. Δυτικά του νεκροταφείου στην κορυφή του λόφου, βρίσκονται ίχνη του λατομείου του νεκροταφείου. Το λατομείο στο Φουρνί είναι το μοναδικό λατομείο που εξυπηρέτησε ένα νεκροταφείo.



ΑΝΕΜΟΣΠΗΛΙΑ





Σημαντικό σταθμό στην ιστορία των Αρχανών αποτέλεσαν τα Ανεμόσπηλια. Στη θέση αυτή, στη βόρεια πλαγιά του όρους Γιούχτας, με οπτική προς τη ∆ίκτυ, την Ίδη και όλα τα μεγάλα και μικρά κέντρα της βόρειας ακτής, βρέθηκε το 1979 από τους Γ. και Ε. Σακελλαράκη ένα μοναδικό μέχρι σήμερα ιερό της μινωικής Κρήτης. Πρόκειται για το ένα από τα τέσσερα ιερά που βρίσκονται στο Γιούχτα. Είναι ένα ορθογώνιο κτήριο με τρία δωμάτια, διάδρομο μπροστά και περίβολο. Περιείχε πλήθος λατρευτικών και αποθηκευτικών σκευών. H ζωή του κτηρίου στα Aνεμόσπηλια διήρκησε μόνο μισό αιώνα. Καταστράφηκε ξαφνικά από σεισμό στα μέσα του 17ου αι. π.X.

Επισκεψιμότητα: Ναι - Είτε με αυτοκίνητο και πεζοπορία από το σημείο στάθμευσης είτε με πεζοπορία από τον οικισμό των Πάνω Αρχανών ή από τον αρχαιολογικό χώρο Ανεμόσπηλια. Στον περιφραγμένο αρχαιολογικό χώρο Ανεμόσπηλια δεν μπορείτε να μπείτε, παρά μόνο αν έχει προηγηθεί συνεννόηση με την αρμόδια αρχαιολογική υπηρεσία (Τηλ.: 2810 752712 - Αρχαιολογική Συλλογή Αρχανών).

ΤΟ ΚΤΙΡΙΟ

Οι αρχαιολόγοι ανέσκαψαν εδώ ένα κτίριο με τουλάχιστον τέσσερις χώρους, που δεν αποκλείεται να συνοδεύονταν και από άλλους βοηθητικούς. Πρόκειται για μια ισχυρότατη κατασκευή με παχείς τοίχους οι οποίοι καλύφθηκαν από λευκό ή κόκκινο κονίαμα που διατηρείται σε ορισμένα σημεία. Λαξευτός πωρόλιθος χρησιμοποιήθηκε στα κατώφλια και τις παραστάδες.

Το κτίριο είναι ορθογώνιο και αποτελείται από τρία ισομεγέθη κλειστά δωμάτια στο νότο και ένα μακρύ διάδρομο στο βορρά που καλύπτει το πλάτος των τριών δωματίων. O χώρος οριοθετείται με περίβολο και έχει ερμηνευθεί ως ιερό, στο κεντρικό δωμάτιο του οποίου υπήρχε το ξόανο της θεότητας.

Ο τύπος του κτιρίου είναι γνωστός από έργα τέχνης με απεικόνιση τριμερών ιερών, όπως τα χρυσά ελάσματα από τις Μυκήνες και το Βόλο, το λίθινο ρυτό της Ζάκρου και το δαχτυλίδι των Αρχανών. Οι παραστάσεις αυτές εικονίζουν ελεύθερα ιερά σε πλαγιές βουνών, που αργότερα ως τύποι μεταφέρονται σε οικιστικά σύνολα, όπως αυτά του Βαθύπετρου και του ανακτόρου της Κνωσού.

Στον προθάλαμο, σύμφωνα με τους ερευνητές, θα γίνονταν οι προετοιμασίες των λατρευτικών πράξεων γεγονός που μαρτυρείται από την ανεύρεση περίπου 150 αγγείων διαφόρων σχημάτων, ανάμεσα στα οποία κι ένα σημαντικό κύπελλο κοινωνίας, καθώς και πίθοι, τριπτήρες και χύτρες. Οι πίθοι, μερικοί από τους οποίους έχουν εγχάρακτα σημεία γραφής, χρησιμοποιούνται στα ιερά όχι μόνο για τη φύλαξη υφασμάτων, αλλά ακόμη και για υγρές και στερεές τροφές που ήταν απαραίτητες στις ιεροπραξίες. Στην παρασκευή τους χρησιμοποιήθηκαν τόσο οι χύτρες όσο και οι τριπτήρες. Θρανία στον προθάλαμο χρησίμευαν όχι μόνο σαν καθίσματα αλλά και για την εναπόθεση σκευών. Μια λίθινη κατασκευή στην είσοδο κεντρικού δωματίου, μπροστά από τη δίφυλλη ξύλινη θύρα προοριζόταν πιθανόν για σπονδές ή για καθαρμούς.

Το κεντρικό δωμάτιο ήταν ασφυκτικά γεμάτο από τα μεγαλύτερα σκεύη του ναού. Εκτός από τα πιθάρια που βρίσκονταν κατά μήκος των τοίχων όλο το δάπεδο ήταν γεμάτο από αγγεία, εκτός από το νότιο και νοτιοδυτικό τμήμα. Στο δωμάτιο αυτό ήρθε στο φως ένα σημαντικό εύρημα. Πρόκειται για ένα ζευγάρι πήλινων ποδιών σε υπερφυσικό μέγεθος, με τελειωμένη την άνω επιφάνεια που σχηματίζει τόρμο. Γύρω από τα δύο πόδια βρέθηκε πυκνό στρώμα στάχτης από καμένο ξύλο, που επέτρεψε την ερμηνεία των ποδιών σαν λειψάνων μεγάλων ξύλινων «ακρολιθικών» αγαλμάτων, δηλαδή ειδώλων που είχαν τα άκρα τους από άλλες ύλες. Η τεχνική του ακρόλιθου είναι γνωστή στο Αιγαίο από τα νεολιθικά χρόνια και στην Κρήτη από τη Μεσομινωική ιδιαίτερα περίοδο. Σύμφωνα με τον ανασκαφέα το ξόανο θα δέσποζε στο κεντρικό δωμάτιο του ναού των Αρχανών, δίπλα στον αλάξευτο βράχο που επίτηδες άφησαν στο δωμάτιο για να αντιπροσωπεύει την «ιερή γη». Τα αγγεία που βρέθηκαν δεξιά και αριστερά δηλώνουν τις προσφορές που έγιναν στο λατρευτικό άγαλμα μετά τις ιεροπραξίες σε χωριστούς χώρους, τόσο τις αιματηρές όσο και τις αναίμακτες. Είναι χαρακτηριστικό ότι σε ένα αγγείο βρέθηκαν απανθρακωμένοι καρποί. Ίσως οι τελευταίες προσφορές να έγιναν πάνω στον αλάξευτο βράχο.

Σύμφωνα με τις ενδείξεις οι αναίμακτες τελετουργίες γίνονταν στο ανατολικό ευρύχωρο δωμάτιο, με μια βαθμιδωτή κατασκευή λαξευμένη στο βράχο που πιθανότατα είχε το χαρακτήρα βωμού. Κάνιστρα, προχοΐδες διαφόρων σχημάτων, τρία καλυκωτά ποτήρια είναι μερικά από τα αντικείμενα που βρέθηκαν στο χώρο. Η αιτία καταστροφής του κτιρίου, δηλαδή ένας δυνατός σεισμός που συνέβη στο α΄ μισό του 17ου αι. π.Χ., δίνει μια πιθανή ερμηνεία για τα ευρήματα στο δυτικό δωμάτιο του ναού.

Εδώ βρέθηκαν τα σκελετικά κατάλοιπα δύο ανθρώπινων σκελετών των οποίων οι συνθήκες θανάτου σχετίζονται άμεσα με την πτώση λίθων και ξύλων της στέγης και με την πυρκαγιά που ακολούθησε. Επιπλέον επάνω σε τραπεζοειδή κατασκευή, σχήματος βάθρου από πέτρες και πηλό που υψώνεται επάνω από το στρωμένο με κονίαμα δάπεδο βρέθηκαν τα σκελετικά κατάλοιπα τρίτου ατόμου. Στην περίπτωση αυτή ο θάνατος προήλθε από πλήγμα που δέχθηκε το θύμα με την κόψη του όπλου, το όποιο σύμφωνα με τους ανασκαφείς, είναι αποτέλεσμα ανθρωποθυσίας, σπάνια, αλλά όχι ανύπαρκτη τελετουργία στην μινωική Κρήτη. Ένας τέταρτος νεκρός αποκαλύφθηκε, τέλος, στον προθάλαμο ο οποίος είχε καταπλακωθεί προσπαθώντας να απομακρυνθεί από το κτίριο.


 
ΤΟΥΡΚΟΓΕΙΤΟΝΙΑ



 
Το κτηριακό συγκρότημα που ήρθε στο φως στην Τουρκογειτονιά Αρχανών έχει όλα τα χαρακτηριστικά των ανακτόρων της Κνωσού και της Φαιστού, στις διαστάσεις, τον προσανατολισμό, την αρχιτεκτονική και τα πλούσια υλικά κατασκευής και αποτελεί μνημείο διοίκησης και διαμονής.

Όπως όλα τα άλλα μινωικά ανάκτορα, έτσι και το ανακτορικό συγκρότημα των Αρχανών κτίστηκε γύρω στο 1900 π.Χ. (Παλαιοανακτορική περίοδος), διαθέτοντας ενιαίο αρχιτεκτονικό σχεδιασμό. Οι ανασκαφές απέδειξαν ότι μετά την πρώτη κατασκευή του μικρές αλλαγές έγιναν σε μεταγενέστερες φάσεις. Τα λείψανα του κτίσματος αυτού και η καμαραϊκή κεραμική που βρέθηκε εκεί δείχνουν μια σημαντική ανάπτυξη.

Γύρω στο 1700 π.Χ. επέρχεται η πρώτη καταστροφή του ανακτόρου των Αρχανών, πιθανόν από σεισμό. Το ανάκτορο ανοικοδομείται αμέσως, η ζωή του όμως διαρκεί μόνο μια εκατονταετία, καθώς νέος σεισμός το καταστρέφει. Η Κρήτη βρίσκεται σε λαμπρή περίοδο ανάπτυξης και οικονομικής άνθησης, στην περίοδο της ‘’PaxMinoica’’, με τη μινωική θαλασσοκρατία στο Αιγαίο και τις εμπορικές σχέσεις στην Αίγυπτο και Μέση ανατολή. Το ανάκτορο των Αρχανών επανακατασκευάζεται, τα λείψανα του οποίου βλέπει σήμερα ο επισκέπτης. Η λαμπρή αυτή περίοδος διαρκεί περίπου λίγο παραπάνω από δυο αιώνες, όπου οι τέχνες φτάνουν στην κορύφωσή τους και δίνουν σημαντικά δείγματα. Η τελική πτώση της μινωικής Κρήτης και του ανακτόρου επέρχεται το 1450 π.Χ. Ωστόσο η ζωή συνεχίζεται και το ανάκτορο διέρχεται νέα περίοδο ακμής, αυτή τη φορά κάτω από τη Μυκηναϊκή κυριαρχία.

Το ανακτορικό συγκρότημα των Αρχανών αποτελεί σημαντικό τεκμήριο μινωικής αρχιτεκτονικής, ωστόσο προβληματίζει η κατασκευή του, όταν σε απόσταση περίπου 15 χλμ. βρισκόταν το σημαντικότερο μινωικό ανάκτορο της Κνωσού. Πρόκειται για ‘’δίδυμα ανάκτορα’’, όπως εκείνα της Φαιστού και της Αγ. Τριάδας. Η άποψη του A. Evans ότι πρόκειται για τη θερινή οικία των βασιλιάδων της Κνωσού και Φαιστού πρέπει να θεωρηθεί μάλλον ξεπερασμένη.

Είναι πιο πιθανόν, ότι σε τέτοια γειτονικά ανάκτορα κατοικούσαν μέλη της βασιλικής οικογένειας με διάφορα καθήκοντα και συγκεκριμένες εξουσίες. Στις Αρχάνες ο βασιλικός ηγεμόνας πρέπει να ήλεγχε την πλούσια, σε νερά και πρώτες ύλες, ενδοχώρα της περιοχής, ενώ συγκέντρωνε στα χέρια του και τη θρησκευτική ζωή της περιοχής που συνδύαζε σημαντικές λατρείες με κέντρα το ναό στα Ανεμόσπηλια και το ιερό κορυφής στο Γιούχτα.

Στις Αρχάνες σώζεται σήμερα το ανάκτορο της Νεοανακτορικής περιόδου. Ο κεντρικός πυρήνας του συγκροτήματος αποκαλύφθηκε στη λεγόμενη Τουρκογειτονιά της σημερινής κωμόπολης, ενώ σε κοντινά σημεία ήρθαν στο φως άλλα τμήματά του, όπως ο θεατρικός χώρος, το αρχείο και τα ιερά. Ορισμένοι τοίχοι του σώζονται σε ύψος πάνω από 2 μ. και διαθέτουν μεγάλα πάχη (πάνω από 1 μ.), επιβεβαιώνοντας την εικασία των επιπλέον ορόφων. Για την κατασκευή του ανακτόρου χρησιμοποιήθηκαν διάφορα είδη πέτρας (πωρόλιθος, κροκαλοπαγείς λίθοι, γυψόλιθος, κουσκουρόπετρα, σχιστόλιθος και μάρμαρο σε διάφορα χρώματα). Το εσωτερικό των τοίχων ήταν πολλές φορές διακοσμημένο με τοιχογραφίες, ενώ αρκετά από τα δάπεδα διέθεταν χρωματιστά κονιάματα.

Η κεντρική αυλή του ανακτόρου αποκαλύφθηκε στη νοτιοανατολική πλευρά του ανα- σκαμμένου τμήματος, όπου βρίσκεται η μια κεντρική, μνημειακή είσοδος καθώς και εξέδρα με βωμό. Στο βόρειο τμήμα αναπτύσσονται διάφορα δωμάτια, ένα μικρό κλιμακοστάσιο και ένας φωταγωγός. Πιθανόν ένα από τα δωμάτια αυτά (δωμάτιο 10, δυτικά της εισόδου) αποτελούσε ιερό χώρο, καθώς τα ιερά σκεύη (αγγεία, τράπεζα θυσιών) που βρέθηκαν εκεί και προέρχονται και από το δεύτερο όροφο μαρτυρούν κάτι τέτοιο. Ο όροφος του δυτικού τομέα πιθανόν δεν είχε βιοτεχνικό χαρακτήρα, αλλά διέθετε διαμερίσματα διαμονής, σύμφωνα με τα ευρήματα, ενώ οι ισόγειοι χώροι χρησιμοποίησαν τους τοίχους του παλαιονακτορικού συγκροτήματος. Στο σημείο αυτό βρέθηκαν και ερείπια Μυκηναϊκής Εποχής. Τα εργαστήρια του ανακτόρου βρίσκονταν πιθανόν δυτικότερα του δυτικού τομέα (κεραμικοί τροχοί). Βόρεια του κεντρικού πυρήνα του ανακτόρου αποκαλύφθηκε από τον Evans υπόγεια δεξαμενή, η οποία πρέπει να τροφοδοτούσε το ανάκτορο με νερό. Στα νοτιοανατολικά του ανασκαμμένου χώρου αποκαλύφθηκε ο θεατρικός χώρος του ανακτόρου, που ήταν πλακόστρωτος, διασχιζόταν από "πεζοδρόμια" και διέθετε βωμό και ιερά κέρατα. Στα νοτιοδυτικά του κεντρικού πυρήνα ήρθε στο φως χώρος, όπου βρέθηκαν κεραμική και πινακίδες Γραμμικής Α γραφής. Πρόκειται για το αρχείο του ανακτόρου, το οποίο είναι ιδιαίτερα κατεστραμμένο από μυκηναϊκά και μεταγενέστερα στρώματα.

Στον ίδιο χώρο βρέθηκαν ακατέργαστα κομμάτια ορείας κρυστάλλου, οψιανού και στεατίτη, επιβεβαιώνοντας ότι εκεί λειτουργούσε κάποιο εργαστήριο.


 
ΜΙΝΩΙΚΗ ΕΠΑΥΛΗ ΒΑΘΥΠΕΤΡΟΥ




 Εκτός από τα γνωστά ανάκτορα, στη μινωική Κρήτη κατασκευάστηκαν και αρκετές επαύλεις. Μία από τις πιο σημαντικές ήταν η έπαυλη στο Βαθύπετρο, η οποία βρίσκεται στη θέση Πίσω Λιβάδια, 4 χλμ. νότια από τις Αρχάνες και στη νοτιοανατολική πλευρά του Γιούχτα. Η ανασκαφή που πραγματοποιήθηκε εδώ έφερε στο φως ένα μεγάλο μινωικό οικοδόμημα που χρονολογείται στο πρώτο μισό του 16ου αι. π.Χ.. Πιθανότητα υπήρξε έδρα κάποιου τοπάρχη και έχει τα χαρακτηριστικά στοιχεία της λεγόμενης ανακτορικής αρχιτεκτονικής.

Σύμφωνα με τελευταίες μελέτες πρόκειται για δύο κτήρια που όμως απαρτίζουν ένα ενιαίο σύνολο, καθώς το ανατολικό τμήμα αποτελεί νεώτερη προσθήκη. Στο αρχικό, δυτικό κτήριο (ΥΜΙΑ/1600 -1480 π.Χ.) με την εντυπωσιακή δυτική πρόσοψη και πιθανότατα δεύτερο όροφο, αναγνωρίζονται αίθουσες υποδοχής με φωταγωγούς, δεξαμενή καθαρμών, κρύπτη πεσσών, τριμερές ιερό με κόγχη, αποθηκευτικοί χώροι, αλλά και εργαστήριο αγγειοπλαστικής.

Κατά τη δεύτερη φάση (ΥΜΙΒ/1480 -1425 π.Χ.) εκτός από την προσθήκη του ανατολικού κτηρίου έγιναν και αρκετές αλλαγές στο υφιστάμενο κτήριο. Σώζονται ελαιοτριβεία, αποθήκες, χώροι παραγωγής κεραμικής, κρασιού και υφαντουργικών δραστηριοτήτων. Το Βαθύπετρο είναι σημαντικό για τις αρχιτεκτονικές του λεπτομέρειες, αλλά κυρίως διότι διέσωσε πολλά δεδομένα για την οικονομία της εποχής.



Η ανασκαφή

Την έπαυλη έφερε στο φως η ανασκαφή που πραγματοποίησε από το 1949 μέχρι και το 1956 ο Σπύρος Mαρινάτος. Παράλληλα με τις ανασκαφικές εργασίες έγιναν στερεωτικές και αναστηλωτικές εργασίες, οι οποίες συνεχίστηκαν έως το 1973. Σε ένα από τα αναστηλωμένα δωμάτια λειτουργεί μικρός εκθεσιακός χώρος με την κεραμική από την έπαυλη του Bαθύπετρου.



 
ΕΛΤΥΝΙΑ




Στην επικράτεια της αρχαίας Ελτυνίας βρίσκονται σήμερα οι Κουνάβοι, τα Πεζά, το Καταλαγάρι, οι Ζαγουριάνοι και οι Κώμες. Η Ελτυνία ήταν ανεξάρτητη πόλη με δική της νομοθεσία, αυστηρή κοινωνικοπολιτική οργάνωση και αριστοκρατικό πολίτευμα. Σποραδικά αλλά αξιόλογα ευρήματα επιβεβαιώνουν τη θέση της αρχαίας πόλης εδώ, όπως επιγραφές, μία ωραία επιτύμβια στήλη με παράσταση νεαρής γυναίκας και αρχιτεκτονικά κατάλοιπα αρχαϊκών χρόνων (7ος-6ος αι. π.Χ.) στη θέση Ελληνικά. Ιδιαίτερα σημαντικό είναι το γεωμετρικό νεκροταφείο (11ος-8ος αι. π.Χ.) τμήμα του οποίου έχει ανασκαφεί στη θέση Βαθειάδες, ενώ στον ίδιο χώρο έχουν ανασκαφεί και ρωμαϊκοί τάφοι (2ος αι. μ.Χ.). Ανάγλυφα αναθηματικά πλακίδια ελληνιστικών χρόνων (4ος-1ος αι. π.Χ.) έχουν βρεθεί στη θέση Σκεντέρι. Στην ίδια θέση υπάρχουν θεμέλια κτηρίων αλλά και κεραμικός κλίβανος. Κτήρια ρωμαϊκών χρόνων έχουν ανασκαφεί κοντά στον οικισμό των Ζαγουριάνων στη θέση Ελληνικά.