ΓΝΩΡΙΣΤΕ ΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΑΙ ΤΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ

Δείτε το Δήμο Αρχανών, Αστερουσίων μέσα από την Ιστορία και τον Πολιτισμό του. Περιηγηθείτε στα όμορφα παραδοσιακά χωριά του και ανακαλύψτε μοναδικά τοπία, αυθεντικούς ανθρώπους και Γνήσια Κρητική Φιλοξενία

Χωριά δημοτικής ενότητας ΑΣΤΕΡΟΥΣΙΩΝ


ΠΥΡΓΟΣ



Xιλιομετρική απόσταση από Ηράκλειο: 49,5

Υπηρεσίες: ∆ημοτικό Κατάστημα, Κ.Ε.Π., Κ.Α.Π.Η., αστυνομικό τμήμα, πυροσβεστική υπηρεσία, περιφερειακό ιατρείο, τράπεζες, ταχυδρομείο, παραδοσιακές ταβέρνες και καφενεία, εμπορικά καταστήματα, δημοτικό αναψυκτήριο, καταλύματα, λαϊκή αγορά.

Ο Πύργος είναι το μεγαλύτερο χωριό της ρίζας των Αστερουσίων. Το κεφαλοχώρι της περιοχής όπου συγκεντρώνονται οι περισσότερες υπηρεσίες εξυπηρέτησης των κατοίκων της νότιας πλευράς του ∆ήμου.

Η ιδιαίτερα ευνοϊκή χωροθέτησή του έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην ανάπτυξη και ανάδειξή του σε κεντρικό οικισμό της νότιας πλευράς του Δήμου, αλλά και της ευρύτερης περιοχής της Μεσαράς. Όντας χτισμένος στους πρόποδες των επιβλητικών Αστερουσίων, αλλά και ανάμεσα και πάνω σε λόφους που του παρείχαν καλή οπτική προς όλη την πεδιάδα, του εξασφάλιζε προστασία έναντι εισβολέων παλαιότερων εποχών. Το ίδιο το όνομά του δηλώνει την οχυρωματική του θέση, ενώ, κατά μια υπόθεση, συνδέεται με τον ενετικό Πύργο που ήταν χτισμένος στην κορυφή του «Απάνω Πύργου», του βραχώδη και άγονου λόφου στα ανατολικά του χωριού.

Ο Πύργος περιβάλλεται και από 3 ρέματα με εποχικούς χειμάρρους που συγκεντρώνουν τα βρόχινα νερά αυτής της πλευράς των Αστερουσίων καλύπτοντας τις ανάγκες ύδρευσης των κατοίκων και άρδευσης των καλλιεργειών τους στη Μεσαρά, την πιο εύφορη πεδιάδα της Κρήτης που απλώνεται στα πόδια του χωριού. Οι κάτοικοι ασχολούνται κυρίως με τη γεωργία και παράγονται λάδι, επιτραπέζια σταφύλια και μεγάλη ποικιλία λαχανικών.

Ο Πύργος είναι και κέντρο πολιτιστικών και άλλων εκδηλώσεων για τα χωριά του νότιου τμήματος του νομού Ηρακλείου πολλές από τις οποίες διοργανώνονται στο τεχνητό αλσύλλιο που θα συναντήσετε στα ανατολικά του χωριού. Τα τελευταία χρόνια έχει θεσμοθετηθεί και η διοργάνωση του πυργιανού καρναβαλιού.

Στο Πύργο λειτουργεί επίσης παιδική βιβλιοθήκη, ένας ζωτικός χώρος για τους μικρούς μαθητές που προσφέρει πλήθος δραστηριοτήτων.

ΤΙ ΝΑ ΔΕΙΤΕ...

Λόφος του «Κακόπλαγου»: Είναι ο ένας από τους λόφους όπου είναι χτισμένος ο Πύργος και από εδώ ξεκινά παλιό μη συντηρημένο μονοπάτι που ένωνε παλιά τον Πύργο με το χωριό Μουρνιά.
Λόφος της «Κεφάλας»: Ακόμα ένας λόφος του Πύργου στην κορυφή του οποίου είναι χτισμένο το εκκλησάκι του Αγίου Παντελεήμονα. Από εδώ ξεκινά παλιό και μη συντηρημένο μονοπάτι που οδηγεί στο χωριό Πρινιά.
Η κοιλάδα των Καράβων: Ανάμεσα στους δύο λόφους Κακόπλαγο και Κεφάλα σχηματίζεται μία μικρή κοιλάδα, η κοιλάδα των Καράβων, ή αλλιώς, Καβούσι, με πυγαία νερά και πλούσια δενδρώδη βλάστηση κυρίως από πλατάνια και καρυδιές. Τα νερά της εκεί πηγής του Αγίου Μάμα διοχετευόμενα από αγωγούς κινούσαν τους αλευρόμυλους που υπήρχαν στη δυτική πλευρά του Κακόπλαγου. Από εκεί τα νερά των αλευρόμυλων με τοξωτό κρεμαστό αγωγό διοχετεύοταν πάνω από το χείμαρρο στην απέναντι πλευρά και, συνεχίζοντας με άλλο αγωγό με τη μορφή αλυσίδας, κινούσαν άλλους αλευρόμυλους. Υποστηρίζεται ότι υπήρχαν 18 τέτοιοι αλευρόμυλοι. Λόγω της οριζόντιας φτερωτής που είχαν κατατάσσονται στο βυζαντινό τύπο αλευρόμυλων, ενώ από την κτιριακή τους αρχιτεκτονική πιστεύεται ότι κάποιοι χτίστηκαν την περίοδο της Ενετοκρατίας και άλλοι επί Τουρκοκρατίας, αλλά πάντα με την ίδια δομή και αρχιτεκτονική.
Λόφος «τα Αρχοντικά» με τους ημίλευκους γρανιτένιους βράχους, όπου είχε την έδρα του ο ενετός τοπικός άρχοντας και από αυτόν πήρε το όνομά της η περιοχή. ∆ίπλα και βόρεια αυτής της κατοικίας υπήρχε πηγή διαμορφωμένη σε περίτεχνη κρήνη για την ύδρευση του άρχοντα, η οποία σώθηκε με το όνομα Αρχόντισσα. Ελάχιστα ερείπια τόσο της κατοικίας όσο και της κρήνης σώζονται μέχρι σήμερα για να εκπέμπουν την αίγλη και την αύρα της εποχής.



Εκκλησίες: Ναός της Αγίας Ειρήνης / δίκλιτος ναός του Αγίου Γεωργίου και Αγίου Κωνσταντίνου, διακοσμημένος με αξιόλογες τοιχογραφίες, ενώ στην κτητορική επιγραφή αναφέρεται η χρονολογία 1314-1315. Ναός της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος και πολιούχος του χωριού (όπου σύμφωνα με την παράδοση, υπήρχε μοναστήρι με καλόγριες) / Ναός του Αγίου Ραφαήλ / Ναός της Αγίας Παρασκευής και του Προφήτη Ηλία.
Πανηγύρι του Πύργου στις 5-6 Αυγούστου.

ΧΑΡΑΚΑΣ



Ο Χάρακας είναι το ένα από τα τρία μεγάλα χωριά της ρίζας των Αστερουσίων στη βόρεια πλευρά τους. Το ενετικό όνομα του χωριού ήταν SanGiovanni (Άγιος Ιωάννης), αλλά μετονομάστηκε σε Χάρακα επειδή στα δυτικά του χωριού υπάρχει επιβλητικός βράχος, ύψους 35 και πλάτους 60 μ. περίπου. Στην Κρήτη και σε άλλα νησιά η λέξη χαράκι σημαίνει «βράχος». Ο βράχος είναι μονολιθικός και προσπελάσιμος μόνο από τα νοτιοδυτικά, μέσα από λιθόκτιστο καλντερίμι που οδηγεί στο γραφικό βυζαντινό εκκλησάκι του Αφέντη Χριστού.

Η δυτική πλευρά του βράχου είναι απότομη και απόκρημνη. Η οχυρωματική του θέση που επέτρεπε πανοραμική θέα και εποπτεία σε όλη την πεδιάδα της Μεσαράς, οδήγησε τους Ενετούς στο να φτιάξουν εδώ ένα φρούριο. Σήμερα διασώζονται τα απομεινάρια του.

Το χωριό έχει πολύ δραστήριο πολιτιστικό σύλλογο που διοργανώνει διάφορες γιορτές όλο το χρόνο με αφορμή τις θρησκευτικές γιορτές (Χριστούγενα, Πάσχα) αλλά και άλλες ευκαιρίες, όπως η εορτή του Αγίου Παντελεήμονα (27 Ιουλίου), η επέτειος της Μάχης της Κρήτης (20 Μαΐου) κ.ά. Ειδικά για την τελευταία, ο Χάρακας γίνεται κάθε χρόνο το επίκεντρο των εκδηλώσεων, για την επέτειο του βομβαρδισμού του από τους Γερμανούς. Μόνο που ο βομβαρδισμός αυτός λέγεται ότι έγινε... κατά λάθος, διότι οι Γερμανοί στόχευαν στο χωριό Χαράκι, αλλά το μπέρδεψαν με το Χάρακα.

Τα τελευταία χρόνια σε συνεργασία με το ΚΑΠΗ του ∆ήμου έχει ενεργοποιηθεί ξανά η λειτουργία παλιών αργαλειών και οι παλιές νοικοκυρές παραδίδουν μαθήματα υφαντικής στις νέες κοπέλες. Ρωτήστε στο ΚΑΠΗ στην πλατεία του χωριού κάτω από το Χαράκι, για να σας δείξουν τους αργαλειούς και τα θαυμάσια υφαντά.
Αναζητήστε επίσης το γυναικείο συνεταιρισμό με τα δεκάδες γλυκά και αλμυρά εδέσματα.



Εκκλησίες του χωριού είναι ο Άγιος Παντελεήμονας, που είναι ο προστάτης Άγιος του χωριού και ο μεγαλύτερος ναός με τετραώροφο καμπαναριό, ο ναός της Κοιμήσεως Θεοτόκου (στο παλιό χωριό), του Αγίου Νεκταρίου (στην κάτω γειτονιά), του Αγίου Ιωάννη (στο κοιμητήριο), της Αγίας Παρασκευής (ψηλά στην άκρη του χωριού), του Αγίου Πνέυματος (στα Αστερούσια, στο δρόμο προς Παρανύμφους), του Αγίου Γεωργίου και του Αγίου Νικολάου ή Αγίου Νικήτα (μέσα στον κάμπο) και του Αφέντη Χριστού (στο βράχο «Χαράκι»).
Αξίζει να δείτε τον ιστορικό ανεμόμυλο και τις κρήνες.



ΜΕΣΟΧΩΡΙΟ



Είναι το τρίτο μεγαλύτερο χωριό της βόρειας ρίζας των ανατολικών Αστερουσίων, στην ανατολική έξοδο του Βορνού φαραγγιού που το συνδέει με το ορεινό κομμάτι του Αχεντριά.
Αναφορικά με το όνομα, σύμφωνα με τούς χωριανούς, οι κάτοικοι των οικισμών Πεντάμη, Μεσοσκάφης, Καβαλαρόπετρας, Γοργιανού, Αγ. Κωνσταντίνου, Αγ Σπυρίδωνα και της Αγ. Παρασκευής ήλθαν και συγκατοίκησαν στο σημερινό χωριό του οποίου η θέση ήταν στο μέσο περίπου των οικισμών.
Από τούτο το ονόμασαν Μεσοχωριό.
Έχει ενεργό οικιστικό πυρήνα με οικονομία που στηρίζεται στο λάδι τα σταφύλια και στα κηπευτικά.
Αξίζει να επισκεφθείτε το ναό της Παναγίας του 1570, του Αγ. Βλάσιου, το ξωκλήσι του Μιχαήλ Αρχαγγέλου στου Πεντάμη και το ιστορικό διατηρητέο κτήριο του ∆ημοτικού Σχολείου.

Το Μεσοχωριό είναι οικισμός με 752 κατοίκους το 2001 και πρώην κοινότητα του νομού Ηρακλείου στην επαρχία Μονοφατσίου. Στο χωριό σήμερα μένουν 625 κάτοικοι, σύμφωνα με την απογραφή του 2011.
Η θέση του είναι στα κράσπεδα του υψώματος Ασφεντηλιάς, που έχει υψόμετρο 979 μ. Στην κορυφή του είναι εγκατεστημένος τηλεοπτικός αναμεταδότης.
Η απόστασή του από το Ηράκλειο είναι 55,3 χιλιόμετρα, μέσω της διαδρομής Πύργος-Ροτάσι-Μεσοχωριό.
Στα βόρεια βρίσκεται η πεδιάδα της Μεσσαράς, η οποία είναι κατάφυτη από αμπελώνες και ελαιώνες.
Σε απόσταση λίγων χιλιομέτρων ρέει ο ποταμός Αναποδάρης. Οι κάτοικοι ασχολούνται ιδίως με την αμπελοκαλλιέργεια και την ελαιοκομία, όπως επίσης και με την καλλιέργεια σιτηρών και πρωίμων κηπευτικών. Η οικονομία του χωριού βασίζεται κυρίως στο λάδι και στη σταφίδα.

Ο κύριος ναός είναι η Αγία Τριάδα και ο Άγιος Ιωάννης ο Θεολόγος που ειναι και ο πολυούχος του χωριου και γιορτάζει 26 Σεπτεμβριου.





Στον οικισμό συναντούμε και πολλά εξωκλήσια, 21 σε αριθμό όπως το Μιχαήλ Αρχάγγελο, τον Τίμιο Σταυρό, τον Άγιο Βλάσιο στην είσοδο του χωριού και την Αγία Παρασκευή.
Από άποψη υποδομής, στον οικισμό λειτουργεί νηπιαγωγείο, Δημοτικό σχολείο και περιφερειακό ιατρείο μεταξύ άλλων.

Ιστορικά στοιχεία

Στο χωριό γίνεται μνεία σε συμβόλαιο του 1279 με την ονομασία Messocorio, όταν ήταν φέουδο Αντόνιο Κιρίνι, και στα δουκικά έγγραφα του αρχείου του Χάνδακα το 1377. 
Αναφέρεται το 1577 από τον Φραγκίσκο Μπαρότσι, και με 162 κατοίκους το 1583.
Το 13ο αιώνα ήταν φέουδο του Antonius Quirinus.
O ναός της Παναγίας χρονολογείται από το 1570.
Στα τέλη του 19ου αιώνα υπήχθη στο Δήμο Χάρακα και το 1881 είχε 197 Χριστιανούς και 45 Τούρκους κατοίκους. Από το 1928 ως το 1998 ήταν έδρα ομώνυμης κοινότητας.
Με το Σχέδιο Καποδίστριας η κοινότητα καταργήθηκε και συστάθηκε το ομώνυμο Δημοτικό διαμέρισμα, με έναν οικισμό.
Εντάχθηκε στο Δήμο Αστερουσίων.


ΤΕΦΕΛΙ



Καθώς κινείστε στον κεντρικό αυτοκινητόδρομο που έρχεται από βόρεια και συνδέει το Ηράκλειο με το νότο, στο ύψος τουΤεφελίου θα αρχίσετε να αντικρύζετε στο βάθος τη μεγαλύτερη και πιο έφορη πεδιάδα της Κρήτης, τη Μεσαρά. Η θέα είναι πραγματικά εντυπωσιακή, με τις απέραντες εκτάσεις λιόδεντρων που χρυσίζουν το κάμπο και το ψηλό τείχος των βουνών, των Αστερουσίων που στέκονται σαν φυσικό όριο με τη θάλασσα. Πίσω από τα βουνά τελειώνει η Κρήτη και απλώνεται το πέλαγος.

Ανατολικά στρίβετε και κατευθύνεστε προς το Τεφέλι, ένα ωραίο και ιδιαίτερα ζωντανό χωριό της ζώνης των Αστερουσίων.

Οι κάτοικοι ασχολούνται με την ελαιοκομία. Στα αξιοθέατα του χωριού συγκαταλέγονται η πηγή της Αγίας Παρασκευής, ένα μικρό άλσος που φέρει την ονομασία Παπούρι, αλλά και το λεγόμενο παλιό χωριό που προσφέρεται για βόλτα στα γραφικά σοκάκια του. Πολιούχος του χωριού είναι ο Άγιος Ιωάννης, που γιορτάζει στις 29 Αυγούστου.

Στον οικισμό δραστηριοποιείται Πολιτιστικός Σύλλογος, που κάθε Αύγουστο διοργανώνει πολιτιστικές εκδηλώσεις, τα Παραθάμνεια.


ΑΠΟΣΕΛΕΜΙ - ΠΥΡΑΘΙ



ΑΠΟΣΕΛΕΜΙ
Μικρός παλιός οικισμός που αναφέρεται σε όλες τις Βενετσιάνικες απογραφές. Το όνομά του, όπως και του ομώνυμου ποταμού εικάζεται ότι είναι αραβικό όπως και η προέλευσή του.

ΠΥΡΑΘΙ
Βρίσκεται περίπου στη θέση της αρχαίας πόλης Πύρανθος και από εκεί προφανώς προέρχεται και το όνομά του.



ΛΙΓΟΡΤΥΝΟΣ



Η Λιγόρτυνος είναι το πρώτο χωριουδάκι που θα συναντήσετε κατηφορίζοντας προς τα Αστερούσια, μετά το Τεφέλι. Είναι κτισμένο στη βορειοδυτική πλευρά λόφου, με ωραία θέα προς την πεδιάδα της Μεσαράς.

Το τοπωνύμιο Λιγόρτυνος είναι προελληνικό. Έχουν βρεθεί μάλιστα ευρήματα από την υστερομινωική εποχή, που βρίσκονται σήμερα στο Μουσείο του Λούβρου. Οι σημερινοί κάτοικοι έχουν καταγωγή από τα Ανώγεια Μυλοποτάμου (όπως και της Πλακιώτισσας) και από τη Μικρά Ασία (Καισάρεια, Πόντος, Ικόνιο) και εγκαταστάθηκαν εκεί το 1923. Οι νέοι κάτοικοι σύντομα προσαρμόστηκαν στη γλώσσα και τα πολιτισμικά στοιχεία του τόπου και εξομοιώθηκαν με το γηγενές στοιχείο.

Οι κάτοικοι ασχολούνται με την αμπελοκαλλιέργεια και την ελαιοκομία, όπως επίσης και με την κτηνοτροφία, ενώ καλλιεργούν και δημητριακά και καπνά. Στην περιοχή του χωριού λειτουργεί και τυροκομείο. Παλιότερα ασχολούνταν και με την αγγειοπλαστική.

Στη νότια πλευρά του οικισμού σώζονται τα ερείπια κατάγραφου ναού (Αγία Τριάδα), από τα βυζαντινά χρόνια. Κεντρικός ναός είναι ο Άγιος Χαράλαμπος. Ενεργός είναι ο Πολιτιστικός Σύλλογος του χωριού, ο οποίος έχει καταστήσει το χωριό παραδοσιακό οικισμό, με εκδηλώσεις, καλαίσθητες παρεμβάσεις στους δρόμους (λιθόστρωτοι) και αναδεικνύοντας μνημεία, όπως το παλιό υδραγωγείο.


ΠΛΑΚΙΩΤΙΣΣΑ



Μετά την Λιγόρτυνο, στο δρόμο πρός τον Πύργο θα συναντήσετε το μικρό οικισμό της Πλακιώτισσας. Ο οικισμός είναι πολύ παλιός και αναφέρεται σε όλες τις βενετσιάνικες απογραφές. Οι περισσότεροι κάτοικοι του χωριού κατάγονται από τα Ανώγεια Μυλοποτάμου. Το χωριό έχει πολλά νερά και οι κάτοικοι ασχολούνται με τη γεωργία, την κτηνοτροφία και την μελισσοκομία.

Το χαρακτηριστικό του γνώρισμα πλέον είναι το υπό κατασκευή (τη στιγμή που γράφεται ο οδηγός) φράγμα της Πλακιώτισσας που θα βοηθήσει πολύ στην άρδευση της περιοχής.

Ναοί στον οικισμό είναι αυτοί του Αγίου Γεωργίου, ο οποίος είναι και ο ενοριακός ναός του χωριού και της Αγίας Αναστασίας της Ρωμαίας, η οποία είναι και η Πολιούχος του χωριού.

Το χωριό έχει κι άλλες εκκλησίες όπως το δίκλιτο ναό του Αγίου Παντελεήμονος και της Αγίας Αικατερίνης, την εκκλησία του Αφέντη Χριστού, το Ναό του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου που βρίσκεται ακριβώς στον δρόμο, λίγο πριν την είσοδο στο χωριό κ.ά..


ΠΡΑΙΤΩΡΙΑ



Μετά την Πλακιώτισσα και έχοντας αφήσει πίσω σας και πολλά άλλα μικρότερα χωριουδάκια όπως το Κεφαλάδος, το Νεοχώρι, τα Καλύβια, φτάνετε στα Πραιτώρια, ακριβώς στο κέντρο της πεδιάδας της Μεσαράς, στη δεξιά όχθη του ποταμού Αναποδάρη.

Τα Πραιτώρια, ή Προτόρια, είναι ένα τυπικό δείγμα κρητικού χωριού, με πλακόστρωτα δρομάκια και παραδοσιακές αυλές με λουλούδια. Οι κάτοικοι ασχολούνται με την αμπελουργία και την ελαιοκομία. Παράγεται λάδι, κρασί, σταφίδα σουλτανίνα.

Το τοπωνύμιο είναι η βυζαντινή λέξη του Ευαγγελίου, το πραιτώριον, δηλαδή η επίσημη κατοικία του πραίτωρα, είδος δικαστή στην αρχαία Ρώμη. Για κάποιο χρονικό διάστημα η ονομασία του χωριού είχε αλλάξει σε Προτόρια.

Στο σημερινό χωριό Πραιτώρια, στη θέση ∆αμάντρι εντοπίστηκε ένα μεγάλο κεντρικό μινωικό κτήριο που περιβάλλεται από οικισμό και νεκροπόλεις. Η ανακάλυψη αυτή, σύμφωνα με τους αρχαιολόγους, έρχεται να καλύψει το ως τώρα κενό ενός αναμενόμενου μινωικού κέντρου στην ανατολική λεκάνη της μεγάλης πεδιάδας της Μεσαράς.

Αξίζει να επισκεφθείτε την γέφυρα του Αναποδάρη, η οποία είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την ιστορία του τόπου και τις ιστορικές μνήμες των κατοίκων.

Ξεχωριστή σημασία για το χωριό, έχει ο ιερός Ναός του Μιχαήλ Αρχαγγέλου, που χρονολογείται από το 13ο αι
ώνα.





ΑΓΙΑ ΦΩΤΙΑ - ΔΩΡΑΚΙ



Και οι δύο οικισμοί ανήκουν στην περιφέρεια του Χάρακα και βρίσκονται περίπου 1,5 χλμ. δυτικά του. Είναι παλιοί οικισμοί που αναφέρονται σε βενετσιάνικες απογραφές. Αξίζει τον κόπο να επισκεφθείτε τη βυζαντινή εκκλησία του Μιχαήλ Αρχαγγέλου και της Παναγίας στο ∆ωράκι καθώς και τον ναό της Αγίας Φωτεινής της Σαμαρείτιδας και την κρήνη στην Αγία Φωτιά.


ΑΜΥΓΔΑΛΟΣ



Αφήνοντας πίσω σας το Χάρακα και με κατεύθυνση προς τα ορεινά, το πρώτο χωριό που θα συναντήσετε είναι ο Αμύγδαλος. Είναι ένα πολύ μικρό αλλά γραφικό χωριό της ορεινής ζώνης των Αστερουσίων χτισμένο στις υπόρειες της κορυφής Μαρουλιά.


ΠΑΡΑΝΥΜΦΟΙ



Το μικρό αυτό χωριό με τους λίγους κατοίκους και τα τρία φιλόξενα καφενεία, είναι σημείο σταθμός για πολλές διαδρομές και δραστηριότητες στην ανατολική ζώνη των Αστερουσίων. Από εδώ, σε μικρή απόσταση, βρίσκεται ο περίφημος Αμπάς. Ένα εκπληκτικό σημείο θέας προς την νότια ακτογραμμή, που κόβει κυριολεκτικά την ανάσα. Κατευθυνόμενοι από τους Παρανύμφους προς τη Μουρνιά, θα συναντήσετε, μετά από 800 περίπου μέτρα, μικρή πινακίδα με ένδειξη Αμπάς. Ακολουθήστε το στενό δρομάκι και παρκάρετε το αυτοκίνητό σας εκεί όπου τερματίζει ο δρόμος. Χαρακτηριστικό σημείο είναι ένα παλιός νερόμυλος που χρησιμοποιούσε τα νερά του χειμάρρου που χύνεται μέσα από το φαράγγι ακριβώς από κάτω σας. Εκτός από το καλοκαίρι, όλες τις άλλες εποχές θα δείτε ενεργό το ρέμα. Οι πιο τολμηροί, μην ακολουθήσετε αυτή την πορεία γιατί πολύ σύντομα θα χρειαστείτε σκοινιά και εξοπλισμούς για να συνεχίσετε με κατάβαση τύπου canyoning. Ακολουθήστε το μονοπάτι που οδηγεί προς την αντίθετη κατεύθυνση και φτάνει στο πέταλο που σχηματίζει ο γκρεμός του Αμπά, από όπου διακρίνεται στο βάθος ο οικισμός των Τριών Εκκλησιών. Σε αυτούς τους εντυπωσιακούς γκρεμούς φωλιάζει ο γυπαετός και το όρνιο, που είναι βέβαιο ότι θα συναντήσετε κατά την περιήγησή σας. Αποφύγετε τα έντονα χρώματα στα ρούχα σας γιατί τρομάζουν τα μεγάλα, πλην όμως ευαίσθητα, αρπακτικά και αν ενδιαφέρεστε για παρατήρηση (birdwatching), προμηθευτείτε τον κατάλληλο οπτικό εξοπλισμό από το κέντρο Πληροφόρησης της κοντινής Εθιάς (χρειάζεται από πριν συνεννόηση με τους αρμοδίους του ∆ήμου).

Από τους Παρανύμφους επίσης μπορείτε να κατευθυνθείτε και προς τον Κόφινα μέσω ενός παλιού μονοπατιού που με δυσκολία διακρίνεται, αλλά αν έχετε διάθεση για εξερεύνηση ετοιμαστείτε να ανακαλύψετε την πλούσια βιοποικιλότητα του τόπου αυτού με τα τόσο διαφορετικά οικοσυστήματα. Σημείο καταθεθέν είναι το φαραγγάκι που συνδέει τους Παρανύμφους με το επόμενο χωριό τον Πλατανιά. Ρωτήστε στο χωριό να σας καθοδηγήσουν.

Εάν πάλι σας ενδιαφέρει να εντρυφήσετε στους λόγους που τα Αστερούσια αποκαλούνται «Αγιο όρος της Κρήτης», ακολουθήστε το χωματόδρομο που οδηγεί έξω από τους Παρανύμφους με κατεύθυνση νοτιοδυτική και οδηγεί στο ναό (παλιά μονή) του Αγίου Παύλου. Από εκεί ξεκινάει μονοπάτι καλοσυντηρημένο και με επαρκέστατη σήμανση που σας οδηγεί μέχρι λίγο πάνω από το το μοναδικό, στην Κρήτη, χαρουπόδασος από όπου η διαδρομή σας διακλαδίζεται (υπάρχει σήμανση) και πρέπει να επιλέξετε να κατευθυνθείτε είτε προς τις Τρεις Εκκλησιές είτε προς τη Μονή Κουδουμά. Ό,τι κι αν επιλέξετε, οι συγκινήσεις θα είναι αξέχαστες.


ΠΛΑΤΑΝΙΑΣ



Ο ακρότατος από δυτικά οικισμός του ∆ήμου Αρχανών-Αστερουσίων (ακριβώς στα όρια με το ∆ήμο Γόρτυνας) είναι ο Πλατανιάς. Ένα μικρό γραφικό, σχεδόν ακατοίκητο, χωριουδάκι με πολλά εγκαταλελειμμένα σπίτια που, παρά την ερειπιώδη κατάστασή τους, μπορεί κάποιος να διακρίνει την τυπική αρχιτεκτονική των ορεινών σπιτιών του Ηρακλείου.

Κάτω από το χωριό έχει ένα ωραίο σημείο για πικ νικ δίπλα από ένα ρυάκι που ποτίζει τις καρυδιές, τις μυγδαλιές και τις συκιές που στολίζουν το τοπίο. Σε αυτό το σημείο με το όνομα Καρυές (καρυδιές), καθίστε να αφουγκραστείτε τον ωραίο τόπο και ακούστε τα αρπακτικά να κάνουν κύκλους από πάνω σας ακολουθώντας τα θερμικά ρεύματα. Παρατηρήστε επίσης, ότι αυτό το υδρόρεμα κατεθύνεται, όπως και τα δεκάδες άλλα, προς τους γκρεμούς κοντά στον Αμπά, χαράζοντας το έδαφος με πολύ χαρακτηριστικές ρωγμές που εξελίσσονται με το χρόνο σε φαράγγια.

Αν είστε εδώ άνοιξη θα αντικρύσετε ένα πράσινο χαλί στα πόδια σας. Εάν είστε φθινόπωρο, γευτείτε τα τρυφερά καρύδια από τις γέρικες αλλά παραγωγικές καρυδιές, αλλά με προσοχή στον επιθετικό πετεινό της φιλόξενης κυρίας Μαρίας, που με τον σύζυγό της είναι οι τελευταίοι κάτοικοι του ωραίου χωριού.


ΠΡΙΝΙΑΣ



Εάν κινείστε με όχημα 4Χ4, ή ποδήλατο τύπου mountain και διαθέτετε αρκετή εμπειρία και αντοχή, και θέλετε να απολαύσετε μια από τις πιο συναρπαστικές ορεινές διαδρομές των Αστερουσίων, κατευθυνθείτε από τον Πύργο προς το μικρό χωριό του Πρινιά που ξεφυτρώνει στη μέση των άδεντρων βουνών. Από εκεί συνεχίστε την πορεία σας μέσα από απότομους φιδωτούς δρόμους προς τις Τρεις Εκκλησιές. Αποφύγετε τις καταβάσεις όταν φυσάει πολύ δυνατός αέρας (εάν είστε με ποδήλατο).


ΤΡΕΙΣ ΕΚΚΛΗΣΙΕΣ



Το χωριό των Αστερουσίων αντλεί τη φήμη του ουσιαστικά από το φαράγγι και τον καταρράκτη του Αμπά που, όταν είναι ενεργός (από τέλη φθινοπώρου μέχρι τέλη άνοιξης) σχηματίζει υδατόπτωση 140 μ., το τελευταίο χαρουπόδασος του νησιού και τις καταπληκτικές παραλίες και ακτογραμμές που ξεδιπλώνονται δυτικά και ανατολικά του.



Το δομημένο περιβάλλον του εποχικού παραθεριστικού οικισμού δεν θα πρέπει να σας αποτρέψει από το να τον επισκεφτείτε, μια και εκτός από τα συγκλονιστικά τοπία που θα δείτε και τις διαδρομές που μπορείτε να κάνετε, θα απολαύσετε μεζέδες και ρακές στα ταβερνάκια, και αν βρεθείτε εδώ στην καθιερωμένη Αυγουστιάτικη γιορτή κακαβιάς, χορούς και μουσικές από ντόπια μουσικά σχήματα. Το όνομα του οικισμού οφείλεται στις τρεις εκκλησιές, τη Μεταμόρφωση Σωτήρα, τον Άγιο Γεώργιο και της Παναγίας που βρίσκονται στο χωριό.



ΜΟΥΡΝΙΑ



Μικρό γραφικό χωριουδάκι, σχεδόν ακατοίκητο που χάνεται μέσα στο καφε-γκρι της πέτρας των Αστερουσίων. Θα το συναντήσετε στη διαδρομή από τους Παρανύμφους προς την Εθιά ή αντίστροφα. Το χωριό υπάρχει τουλάχιστον από το 1853 οπότε και αναφέρεται για πρώτη φορά σε διοικητική καταγραφή επί Ενετοκρατίας. Η Μουρνιά είναι το χωριό αναφοράς για όσους αποφασίσουν να κατέβουν το τεχνικό φαράγγι «Μεσοσφήνι».


ΡΟΤΑΣΙ



Το Ροτάσι (αρχαίο Ρύτιον) βρίσκεται στις βόρειες κλιτύες των Αστερουσίων, στους πρόποδες του υψώματος Ασφεντυλιάς. Ήταν μία από τις αρχαίες πόλεις της κεντρικής Κρήτης των Αρχαϊκών – Ελληνιστικών χρόνων και μία από τις πόλεις που ο Όμηρος αναφέρει στην Ιλιάδα ότι έλαβε μέρος στον Τρωικό Πόλεμο. Στη Ροτασανή Κεφάλα υπάρχουν σήμερα τα ερείπια της αρχαίας πόλης Ρύτιον. Γύρω από το λόφο και χαμηλά έχει αποκαλυφθεί εκτεταμένη νεκρόπολη των γεωμετρικών χρόνων με στοιχεία χρήσης από τους μινωικούς χρόνους. Ιδιαίτερα σημαντικός είναι ο γεωμετρικός θολωτός τάφος που ανέσκαψε ο Ν. Πλάτων και ο οποίος περιείχε πάνω από 40 ταφές, σημαντικό αριθμό αγγείων αλλά και μια σαρκοφάγο, όπως επίσης πολλά σιδερένια όπλα, περόνες, πόρπες, ασημένιες καρφίδες και μία χρυσή, καθώς τέλος χρυσούς δακτυλίους και ελάσματα με τα οποία διακοσμούσαν τα ενδύματα των νεκρών. Μέρος των ευρημάτων εκτίθενται σήμερα στο Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου. Αξιόλογα είναι και τα ευρήματα των μινωικών χρόνων, όπως ο θησαυρός χάλκινων εργαλείων και όπλων που βρέθηκε στη θέση Ασπρολίβαδα, σε χώρο όπου έχει εντοπιστεί μινωικός οικισμός, όπως και ομάδα εντυπωσιακών λίθινων αγγείων από οφείτη από τη θέση Λιβαδείτης. Τέλος στη θέση Ξερόκαμπος έχει ανασκαφεί τμήμα ρωμαϊκής εγκατάστασης και στις θέσεις Εμπασός και Φαρμακαρά έχει ανακαλυφθεί γεωμετρικό νεκροταφείο.



Τρεις εκκλησίες της περιόδου της Ενετοκρατίας (1211-1669) βρίσκονται πάνω στο λόφο της Κεφάλας, ο ναός του Αγίου Ευμενίου στην κορυφή που έχει σήμερα αναστηλωθεί, ο ερειπωμένος ναός του Αγίου Ιωάννη στη ανατολική κλιτύ και ο ναός του Αγίου Γεωργίου στη βόρεια πλαγιά μέσα στο χωριό.

Από το χωριό ξεκινάει ένα ωραίο μονοπάτι που ανέκαθεν συνέδεε τον οικισμό με την Εθιά. Σχετική σήμανση και οδηγίες θα βρείτε στην αφετηρία του μονοπατιού.




ΕΘΙΑ



Η Εθιά είναι ένας οικισμός που έχει κηρυχθεί παραδοσιακός. Αποτελεί τυπικό δείγμα κρητικού ορεινού χωριού πάνω στην οροσειρά των Αστερουσίων (σε υψόμετρο 740μ.) ανάμεσα σε πέντε βουνοκορφές. Είναι ένας τόπος άκρως εντυπωσιακός και πολύ καλά διατηρημένος, χάρη στις προσπάθειες των ίδιων των κατοίκων που επί χρόνια εργάζονται ακούραστα για την αναστύλωση κτιρίων, την πλακόστρωση καλντεριμιών και, κυρίως, για να παραμείνει το χωριό τους ζωντανό, παρά τις δυσκολίες που δημιουργεί η απομακρυσμένη θέση του.

Το όνομα Εθιά (Ιτέα – Ιτιά) είναι φυτωνυμικής προέλευσης, όπως και άλλα χωριά της περιοχής (Αμύγδαλος, Μουρνιά). Οι θρύλοι λένε για ένα μεγάλο δέντρο με πελώρια κλαδιά που πρόσφερε τον ίσκιο του σε ντόπιους και περαστικούς και κάτω από τη φυλλωσιά του στήνονταν φαγοπότια και γλέντια. Σήμερα δεν θα βρείτε τα ίχνη του θρυλικού αυτού δέντρου, παίρνοντας όμως τον ανηφορικό δρόμο που σκαρφαλώνει στο γυμνό πέτρινο βουνό πάνω από το Ροτάσι, η ματιά πέφτει πρώτα στα νεαρά καταπράσινα πεύκα που αλλάζουν απότομα το τοπίο καθώς φτάνετε στην είσοδο του χωριού. Είναι ένα αλσύλλιο που φύτεψαν πριν χρόνια οι ίδιοι οι κάτοικοι και που σήμερα έχει γίνει μια όαση πρασίνου στην άδενδρη κορυφογραμμή των Αστερουσίων.

Οι κάτοικοι ασχολούνται με την κτηνοτροφία αλλά και τη γεωργία. Κύρια προϊόντα είναι τα παράγωγα της εκτροφής αιγοπροβάτων (κρέας, γάλα και τυροκομικά προϊόντα) το λάδι και η σταφίδα, όπως επίσης και τα κτηνοτροφικά φυτά.

Η Εθιά είναι γνωστή και για τον Εθιανό Πηδηχτό, μια ενδιαφέρουσα παραλλαγή του κρητικού πηδηχτού που δε χορεύεται πουθενά αλλού στην Κρήτη.

Για την Εθιά έχει γυριστεί ντοκιμαντέρ με τίτλο «Το Παλατάκι των Αορίων» του Βασίλη Παναγιωτακόπουλου.

Εκκλησίες και θρησκευτικές παραδόσεις

Οι εκκλησίες του χωριού είναι η Παναγία (του 1909) και ο Προφήτης Ηλίας. Ο Προφήτης Ηλίας με το παμπάλαιο ξυλόγλυπτο τέμπλο είναι χτισμένος σε ένα ύψωμα με πανοραμική θέα. Κατά μια παράδοση, χτίστηκε το 1874 μέσα σε μία μόνο μέρα, καθώς το χρονικό περιθώριο που είχε δώσει ο πασάς για το χτίσιμο της εκκλησίας ήταν από το ξημέρωμα ως το ηλιοβασίλεμα. Εδώ γίνεται κάθε χρόνο μεγάλο πανηγύρι προς τιμή του Προφήτη Ηλία.

Το 2007 προς τιμήν του καλογέρου του Αγίου Όρους Ευμενίου που καταγόταν από την Εθιά, χτίστηκε, στο κέντρο του χωριού, ξενώνας όπου φιλοξενούνται οδοιπόροι, αλλά και... πολλές εκδηλώσεις.



Μέχρι πρόσφατα (το 1965) σωζόταν μια ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα ιεροτελεστία στην Εθιά, το ζώσιμο του χωριού. Οι γυναίκες για να ξορκίσουν κάποιο κακό που απειλούσε το χωριό, πήγαιναν καθεμιά μπαμπάκι στην εκκλησία για να το ευλογήσει ο παπάς. Από εκεί ξεκινούσαν να το κάνουν νήμα και να τυλίγουν γύρω-γύρω το χωριό. Το νήμα το άφηναν γύρω από το χωριό για σαράντα ημέρες και μετά το μάζευαν και το χρησιμοποιούσαν για να φτιάξουν κεριά.

Μη χάσετε...

Εάν έχετε όχημα 4Χ4 μη χάσετε την οδική διαδρομή νότια της Εθιάς που ακολουθεί διάφορους χωματόδρομους και περνάει από εντυπωσιακά σημεία του τοπίου και του αναγλύφου. Τα πιο χαρακτηριστικά είναι ο λάκκος του Κουρουπά, ένα βαθύ νεροφάγωμα που αποκαλύπτει το γεωλογικό φαινόμενο της δημιουργίας φαραγγιών, την περβόλα με το ωραίο ασβεστολιθικό έξαρμα, το χρωματιστό περβόλι από κάτω ακριβώς και το εκκλησάκι της Αγίας Ειρήνης και τις ποτίστρες, μια σειρά από σκαλισμένες σε πέτρα γούρνες για το πότισμα των ζώων.

Καλαθοπλεκτική

Μια από τις αρχαιότερες χειροτεχνικές δραστηριότητες της κρητικής λαϊκής τέχνης είναι η καλαθοπλεκτική που τα τελευταία χρόνια βρίσκεται σε παρακμή. Με τη χρήση λυγερών κλαδιών από θαμνώδη φυτά ή καλάμια κατασκευάζονταν πολλά από τα χρηστικά αντικείμενα της αγροτικής και ποιμενικής ζωής.

Σήμερα συνεχίζει να ανθεί η καλαθοπλεκτική στο χωριό Εθιά και Ροτάσι. ∆είγματα της τέχνης αυτής μπορείτε να αναζητήσετε στις πλατείες των χωριών.

Πρόσφατα, κυκλοφόρησε το βιβλίο «Εθιά: πώς να σε ξεχάσω», Εκδόσεις Ίτανος, όπου καταγράφονται με γλαφυρότητα και ακρίβεια συνήθειες των κατοίκων της Εθιάς και των Αστερουσίων, ήθη, έθιμα και τρόπος ζωής τους.

Κέντρο ενημέρωσης για την προστατευόμενη περιοχή των Αστερουσίων και κατασκηνωτικό κέντρο Εθιάς.

Στην είσοδο του χωριού, ερχόμενοι από το Ροτάσι, θα συναντήσετε το παλιό Δημοτικό Σχολείο (πλέον δεν λειτουργεί) που με πολύ μεράκι και κόπο αναστήλωσαν οι ίδιοι οι κάτοικοι του χωριού (Σύνδεσμος Ανάπλασης Εθιάς). Ρωτήστε στα καφενεία του χωριού να σας ανοίξουν το σχολείο για να «ταξιδέψετε» στην ιστορία του μέσα από παλιό φωτογραφικό υλικό, παραδοσιακές κρητικές φορεσιές και άλλα κειμήλια που συγκέντρωσαν οι χωριανοί και εκθέτουν στον χώρο αυτό που τον φροντίζουν σαν το σπίτι τους.

Το 2011 ο ∆ήμος Αρχανών-Αστερουσίων προσπάθησε να ξαναζωντανέψει, όχι μόνο μνήμες, αλλά και το ίδιο το χωριό, φέρνοντας δράσεις όπως παιδικές κατασκηνώσεις, και σήμερα, ένα κέντρο πληροφόρησης για την Προστατευόμενη περιοχή. Το κέντρο πληροφόρησης θα λειτουργήσει μετά τα μέσα του 2015 στον προαύλιο χώρο του σχολείου από όπου θα μπορείτε να πάρετε πληροφορίες και έντυπα για τον ορεινό όγκο, τη βιοποικιλότητά του και για δραστηριότητες που μπορείτε να κάνετε σε όλο το ∆ήμο. Επίσης, στον εσωτερικό χώρο του σχολείου θα μπορείτε να δείτε ντοκιμαντέρ και ταινίες που έχουν γυριστεί για το Δήμο και για την προστετευόμενη περιοχή. Επιπλέον, θα μπορείτε να δανείζεστε εξοπλισμό για δραστηριότητες όπως παρατήρηση πουλιών, ποδηλασία κ.ά. Εκτός από το κέντρο ενημέρωσης, στην αυλή λειτουργεί ένας πλήρως διαμορφωμένος και σύγχρονος κατασκηνωτικός χώρος όπου μπορείτε να διαμείνετε με δικές σας σκηνές ή δανειζόμενοι από το κέντρο. Ο κατασκηνωτικός χώρος παρέχει σκίαστρα για να στήσετε τις σκηνές, τουαλέτες, υπαίθρια ντουζ, βρύσες, μικρή κουζίνα και τραπεζοκαθίσματα.


ΧΑΡΑΚΙ - ΜΑΔΕΣ - ΒΟΡΙΑΣ



Το Χαράκι είναι χωριό και πρώην κοινότητα της επαρχίας Μονοφατσίου στο νομό Ηρακλείου, με 254 κατοίκους το 2001. Σήμερα αποτελεί ομώνυμο Δημοτικό διαμέρισμα του Δήμου Αστερουσίων. Η απόστασή του από το Ηράκλειο είναι 36, 8 χλμ. Αποτελεί το βορειότερο χωριό του Δήμου. Στον οικισμό βρίσκεται η εκκλησία του Αγίου Γεωργίου. Κύριες ασχολίες των κατοίκων είναι η ελαιοκομία και η αμπελοκαλλιέργεια. Εορτάζει στις 3 Νοεμβρίου, ημέρα του Αγίου Γεωργίου του Μεθυστή. Λειτουργούν νηπιαγωγείο και Δημοτικό Σχολείο.

Το χωριό έλαβε την ονομασία του από το τεράστιο χαράκι (βράχο), που βρίσκεται στη μέση του οικισμού. Οι σημερινοί κάτοικοι σε όλο το Δημοτικό διαμέρισμα κατάγονται από τα Ανώγεια Μυλοποτάμου και από τη Μικρά Ασία. Στον Καστροφύλακα το Χαράκι αναγράφεται Carachi με 65 κατοίκους. Πρώτη μνεία στο Χαράκι γίνεται σε έγγραφο του 1374.

ΜΑΔΕΣ



Ο οικισμός Μαδέ είχε 63 κατοίκους την ίδια περίοδο και το 1881 κατοικούνταν μόνο από τουρκικές οικογένειες, όπως και οι δύο άλλοι οικισμοί. Το όνομα, κατά το Νικόλαο Πλάτωνα, είναι προελληνικό, από το Μα Δα= Μητέρα Γη.

ΒΟΡΙΑΣ



Στην απογραφή του Basilicata βρίσκουμε το Βοριά με την ονομασία Vorú και στην οθωμανική απογραφή του 1671 με 19 υπόδουλες χριστιανικές οικογένειες που υπόκειντο σε φόρο.


ΑΧΕΝΤΡΙΑΣ



Ο Αχεντριάς, ή Οχεντριάς (το χωριό με τις πολλές Οχέντρες, φίδι της Κρήτης) είναι από τα πιο χαρακτηριστικά δείγματα ζωντανού κτηνοτροφικού χωριού των Αστερουσίων. Χωροθετείται σε ένα μικρό καλλιεργημένο οροπέδιο δυτικά του Ασφεντυλιά, και βορειότερα από τους γκρεμούς και τα φαράγγια που καταλήγουν στη νότια ακτογραμμή. Η αισθητική αξία του οροπεδίου του Αχεντριά είναι μεγάλη, όπως και η οικολογική του σημασία για τη διατήρηση της βιοποικιλότητας της Προστατευόμενης Περιοχής των Αστερουσίων.

Οι περισσότεροι κάτοικοι του χωριού ασχολούνται με την κτηνοτροφία και λιγότερο με τη γεωργία. Τα κυριότερα προϊόντα που παράγουν είναι τα παράγωγα της εκτροφής αιγοπροβάτων (κρέας, γάλα και τυροκομικά προϊόντα) και είναι γνωστής ποιότητας και γεύσης το τυρί που παράγεται εδώ, στα ιδιαίτερης αρχιτεκτονικής μιτάτα της περιοχής.

Το χωριό βρίσκεται κάτω από το βουνό Ασφεντυλιάς, ιδανικό γεωγραφικό σημείο για ζεύξεις σχεδόν για όλη τη Νότια Κρήτη, αφού δεν έχει πολλά εμπόδια. Αυτός είναι ο λόγος που το 1970 εγκαταστάθηκε στην κορυφή του, στα 970,43μ., κεραία τηλεόρασης που ομολογουμένως αλλοιώνει την απολαυστική θέα προς ολόκληρη τη πεδιάδα της Μεσαράς, το Κρητικό Πέλαγος και τη νήσο Ντία. Σε αυτό το βουνό βρίσκεται σε εξέλιξη έρευνα, από το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Κρήτης, για ένα πολύ σπάνιο απολίθωμα ζώου που εικάζεται ότι έζησε εδώ και μέχρι σήμερα δεν έχει ταυτοποιηθεί με κανένα προηγούμενο.

Από τον Αχεντριά ξεκινούν μερικά από τα ωραιότερα πεζοπορικά μονοπάτια της ορεινής αυτής ζώνης. Πινακίδες με χάρτες και περιγραφές που θα σας βοηθήσουν να τα προσεγγίσετε με ασφάλεια, θα βρείτε στις αφετηρίες των μονοπατιών. Τα πιο ωραία είναι η διαδρομή που ανέκαθεν συνέδεε τον Αχεντριά με το Ιερό μοναστήρι του Αγίου Νικήτα, με το περίφημο φοινικόδασος και την πηγή νερού, την Κεφαλοβρύση. Στη θάλασσα της παραλίας του Αγίου Νικήτα, οι κτηνοτρόφοι, ακόμα και σήμερα, γύρω στα τέλη της άνοιξης, συνηθίζουν να κάνουν μπάνιο τα πρόβατά τους για να τα καθαρίζουν.

Άλλες δύο ωραίες διαδρομές συνδέουν τον Αχεντριά με τον παραθαλάσσιο οικισμό Μαριδάκι δια μέσου δύο φαραγγιών. Το ένα είναι το Λιγιοφάραγγο και το άλλο ο Λιχνιστής.

Εκκλησίες, γιορτές

Ναοί του χωριού είναι του Αγίου ∆ημητρίου, της Κοίμηησης της Θεοτόκου, του Αγίου Χαραλάμπους και του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου. Στις 6 Αυγούστου εορτάζεται με πανηγύρι στον Αχεντριά η Μεταμόρφωση του Σωτήρα.



ΜΑΡΙΔΑΚΙ



Το Μαριδάκι από γεωφυσική άποψη είναι εντυπωσιακό.
Πρόκειται ουσιαστικά για την εκβολή δύο επιφανειακών ρεμάτων που διασχίζουν δύο από τα πιο ωραία φαράγγια των Αστερουσίων, που ξεκινάνε από το ύψος του Αχεντριά.
Τα φαράγγια αυτά ενώνονται 100 περίπου μέτρα πριν την παραλία και σχηματίζουν ένα μικρό δέλτα με βότσαλα που βυθίζονται ομαλά στη θάλασσα διαμορφώνοντας μια γαλαζοπράσινη παραλία ιδανική για κολύμπι.
Σε όλο το μήκος της εκβολής από το σημείο όπου ενώνονται τα υδρορέματα (κοντά στον καταρράκτη Λιχνιστή) και λόγω της κυκλοφορίας νερού όλο το χρόνο, η βλάστηση είναι πλούσια με ψηλά πλατάνια και άλλα υδροχαρή φυτά.
Έτσι κάτω από την παχιά σκιά των δέντρων, θα απολαύσετε εδέσματα και ροφήματα στα ταβερνάκια που λειτουργούν το καλοκαίρι.
Εκτός από τα φαράγγια που καταλήγουν εδώ, από τον οικισμό ξεκινούν δύο παραλιακά μονοπάτια.
Το ένα με κατεύθυνση προς τον Τσούτσουρα και το άλλο προς τον Άγιο Νικήτα. Και τα δύο είναι πανέμορφα και εύκολα ακόμα και για μη έμπειρους πεζοπόρους.



ΤΣΟΥΤΣΟΥΡΑΣ



Ο Τσούτσουρας ή Τσούτσουρος (από το ενετικό Zuzzuro) βρίσκεται στην έξοδο του επιβλητικού φαραγγιού του Μίντρη. Είναι χτισμένος στην τοποθεσία όπου προϋπήρχε η αρχαία πόλη Ίνατος, επίνειο της Πριανσού. Εδώ βρίσκεται και το σπήλαιο γνωστό με το όνομα Φυλακές όπου λατρευόταν η Ειλειθυία, η θεά της γονιμότητας.

Στον Πέρα Τσούτσουρο η ακτή είναι γεμάτη πανέμορφες σπηλιές και μοναδικούς καρστικούς σχηματισμούς. Από εδώ φαίνονται δύο παράλληλες βουνοκορφές που οι ντόπιοι ονομάζουν ∆ία και Ήρα καθώς τους θυμίζουν δύο ξαπλωμένα κορμιά. Από εκεί ξεκινούν τα Αστερούσια Όρη, που αγκαλιάζουν από νότια την εύφορη κοιλάδα της Μεσαράς.


ΚΑΛΥΒΙΑ-ΝΕΟΧΩΡΙ



Τα Καλύβια είναι χωριό και πρώην κοινότητα στην επαρχία Μονοφατσίου, στα Αστερούσια Όρη, σε υψόμετρο 240 μέτρων. Βρίσκεται στην κορυφή λόφου κοντά στον ποταμό Αναποδάρη. Υπάγεται διοικητικά στο Δημοτικό διαμέρισμα Καλυβίων του δήμου Αστερουσίων. Με βάση την απογραφή του 2001, έχει 229 κατοίκους. Απέχει από το Ηράκλειο 45,2 χλμ. Οι κάτοικοι ασχολούνται κυρίως με την ελαιοκαλλιέργεια και την αμπελοκαλλιέργεια. Στον οικισμό βρίσκεται η εκκλησία των Εισοδίων της Θεοτόκου

ΝΕΟΧΩΡΙ 



Οικισμός από το 1920 του δημοτικού διαμερίσματος Καλυβίων του Δήμου Αρχανών - Αστερουσίων.
Έχει υψόμετρο 260 μ. και απέχει από το Ηράκλειο 44χλμ.
Διαδρομή: διακλάδωση αριστερά στο 40 χλμ. Του δρόμου προς Πύργο- Νεοχώρι.
Το χωριό αναφέρεται σε έγγραφο του 1374, ενώ δεν αναφέρεται στις Βενετσιάνικες απογραφές. Αναφέρεται στην τούρκικη απογραφή του 1671 με το όνομα Κακού με 15 χαράτσα. Με το ίδιο όνομα αναφέρεται και στην αιγυπτιακή απογραφή του 1834 με 2 τούρκικες οικογένειες. Στην απογραφή του 1881, ανήκει στο δήμο Σκινιά με 82 Τούρκους κατοίκους.
Σύμφωνα με την απογραφή του 2001 οι κάτοικοι ανέρχονται σε 185.
Κύρια ενασχόληση των κατοίκων είναι η κτηνοτροφία, η αμπελοκαλλιέργεια και ελαιοκαλλιέργεια.