ΓΝΩΡΙΣΤΕ ΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΑΙ ΤΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ

Υπηρεσίες: ∆ημαρχείο, Κ.Ε.Π., μικρές ταβέρνες και εμπορικά καταστήματα, μπακάλικα, τράπεζες, περιφερειακό ιατρείο, φαρμακεία.

Τα Πεζά αποτελούν την έδρα του Δήμου Αρχανών-Αστερουσίων. Τα Πεζά χωροθετούνται στην πιο σημαντική οινοπαραγωγική περιοχή του Νομού Ηρακλείου. Οι κάτοικοι ασχολούνται παραδοσιακά με την αμπελοκαλλιέργεια και την ελαιοκομία και παράγουν εκλεκτής ποιότητας λάδι με ονομασία προέλευσης, καθώς επίσης και επώνυμο ΟΠΑΠ κρασί. Από τα πιο σημαντικά σημεία ενδιαφέροντος του χωριού είναι οι εγκαταστάσεις της «Ένωσης Πεζών», που από το 1933 τυποποιούν λάδι και κρασί των αγροτών της ευρύτερης περιοχής. Στον εκθεσιακό τους χώρο μπορεί κανείς να δει τον εξοπλισμό παλιού ελαιοτριβείου του 19ου αιώνα, πιεστήριο σταφυλιών, αντλία κρασιού, συσκευή απόσταξης κ.ά..

Τι να δείτε...

Στη θέση Άγιος Κωνσταντίνος έχουν βρεθεί κτιστά πατητήρια ενετικής περιόδου (15ος-16ος αι.). Πρόκειται για συγκρότημα τεσσάρων ληνών στη σειρά.
Τον Καθεδρικό ναό του χωριού, τον Άγιο Νικόλαο, που γιορτάζει στις 6 ∆εκεμβρίου.
Τους ναούς του Αγίου Κωνσταντίνου (βυζαντινή εκκλησία), του Αγίου ∆ημητρίου, του Αγίου Γεωργίου (στο νεκροταφείο), των Αγίων Κοσμά και ∆αμιανού.
Το μεγάλο πανηγύρι στις 21 Νοεμβρίου που γιορτάζει η παλιά εκκλησία της Παναγίας των Εισοδίων, που είναι πολιούχος του χωριού.



Υπηρεσίες: Ταβέρνες, αγροτουριστικά καταλύματα, μπακάλικα

Σκαρφαλωμένο στους ανατολικούς πρόποδες του λόφου «Κεφάλα», έχει πανοραμική θέα προς την πεδιάδα με τους αμπελώνες και τις ελιές. Γεωργοί κυρίως οι κάτοικοί του, ξέρουν, εδώ και αιώνες, τα μυστικά για την παρασκευή καλού κρασιού και ρακής. Εδώ παράγονται επιτραπέζια σταφύλια άριστης ποιότητας.

Η ονομασία του χωριού προέρχεται από τη λέξη Λογάρα = υγρό, κατασταλαγμένο, καθαρό. Λογάρα επίσης έλεγαν και την πλαγιά με την καλή, την καθαρή θέα. Ο συνδυασμός των λέξεων είναι Κάτω + Λογάρα.

Αν και στην ελληνική γλώσσα πολύ σπάνια το «ο» γίνεται «α» στην καθομιλουμένη, το Κάτω και Λογάρι, έγινε Καταλαγάρι. Ίσως να έχει σχέση και με τη λέξη «λογάρι» που σημαίνει θησαυρός. Παλιά πρέπει να ονομαζόταν Κάτω Λογάρι (παρά το ότι ήταν χτισμένο ψηλότερα από κει που είναι σήμερα) και αργότερα με τη σύνθεση των δυο λέξεων προήλθε η ονομασία Καταλαγάρι. Άλλη παράδοση λέει ότι το όνομα του χωριού προήλθε από το ρήμα «καταλαγιάζω», γιατί μετέφεραν το μούστο από τα πατητήρια στο Καταλαγάρι, για να καταλαγιάσει και να γίνει κρασί.

Στην περίοδο της γερμανικής κατοχής στο χωριό έμεναν Γερμανοί, παρ’όλα αυτά εκεί οργανώθηκε ένας πολύ ζωντανός πυρήνας της Εθνικής Αντίστασης.

Στο χωριό υπάρχει ένα πολύ όμορφο θεατράκι που φιλοξενεί αρκετές πολιτιστικές εκδηλώσεις.


Οι Κουνάβοι είναι κτισμένοι μέσα σε κοιλάδα στη βόρεια πλευρά του Δήμου και αποτελούν έναν από τους μεγαλύτερους, σε πληθυσμό, οικισμούς της περιοχής. Η αρχαία πόλη Ελτυνία ή Έλτυνα ή Ελτυναία εκτεινόταν στην περιοχή που σήμερα βρίσκονται τα χωριά Κουνάβοι, Καταλαγάρι, Πεζά και οι οικισμοί Ζαγουριάνοι και Κώμες.

Η Ελτυνία ήταν ανεξάρτητη πόλη με δική της νομοθεσία, αυστηρή κοινωνικοπολιτική οργάνωση και αριστοκρατικό πολίτευμα. Σποραδικά αλλά αξιόλογα ευρήματα επιβεβαιώνουν τη θέση της αρχαίας πόλης εδώ, όπως επιγραφές, μία ωραία επιτύμβια στήλη με παράσταση νεαρής γυναίκας και αρχιτεκτονικά κατάλοιπα αρχαϊκών χρόνων (7ος-6ος αι. π.Χ.) στη θέση Ελληνικά. Ιδιαίτερα σημαντικό είναι το γεωμετρικό νεκροταφείο (11ος-8ος αι. π.Χ.) τμήμα του οποίου έχει ανασκαφεί στη θέση Βαθειάδες, ενώ στον ίδιο χώρο έχουν ανασκαφεί και ρωμαϊκοί τάφοι (2ος αι. μ.Χ.). Ανάγλυφα αναθηματικά πλακίδια ελληνιστικών χρόνων (4ος-1ος αι. π.Χ.) έχουν βρεθεί στη θέση Σκεντέρι. Στην ίδια θέση υπάρχουν θεμέλια κτιρίων αλλά και κεραμικός κλίβανος. Κτίρια ρωμαϊκών χρόνων έχουν ανασκαφεί κοντά στον οικισμό των Ζαγουριάνων στη θέση Ελληνικά.

Η καλλιέργεια του αμπελιού στην περιοχή των Κουνάβων ξεχωρίζει ήδη από τον 13ο αι. Οι κτιστοί ληνοί – πατητήρια – που σώζονται στους Κουνάβους και χρονολογούνται με βάση την αρχιτεκτονική τους μορφή και τα κεραμικά ευρήματα στον 15ο-16ο αι. παρέχουν τη δική τους μαρτυρία για την ιστορία του κρασιού στην περιοχή. Βρίσκονται στη θέση Άγιος Νικόλαος, όπου υπάρχει και ο ναός του Αγίου Κωνσταντίνου, καθώς και στις θέσεις Σκεπαστά πατητήρια, Κορακιά, και Συμιανού Λάκκος όπου σώζονται θολοσκέπαστοι ληνοί.

Μόλις 300μ. από τον κυρίως οικισμό, κρυμμένο μέσα στους αμπελώνες θα ανακαλύψετε το ναό του Αγίου Παντελεήμονα, η χάρη του οποίου γιορτάζεται με μεγάλο πανηγύρι στις 27 Ιουλίου.

Ανακαλύψτε επίσης την ενετοτουρκική γέφυρα με την επωνυμία "του Σουλάχη η Καμάρα"




Χιλιομετρική απόσταση από Ηράκλειο: 24,7

Η Μυρτιά είναι το πατρικό χωριό του παγκοσμίου φήμης στοχαστή Νίκου Καζαντζάκη και ίσως του περισσότερο μεταφρασμένου παγκοσμίως. Το χωριό παλαιότερα λεγόταν Βαρβάροι.

Η ονομασία αυτή, σύμφωνα με μια παράδοση, προέκυψε όταν ο βυζαντινός αυτοκράτορας Νικηφόρος Φωκάς απελευθέρωσε την Κρήτη από τους Σαρακηνούς πειρατές το 961 μ.Χ., και εγκαταστάθηκαν στο χωριό στρατιώτες του αυτοκράτορα που δεν ήταν Έλληνες, αλλά βάρβαροι. Άλλοι λένε ότι το χωριό ήταν ορμητήριο βάρβαρων πειρατών, οι οποίοι λήστευαν τους περαστικούς και αυτοί ονόμασαν την περιοχή Βαρβάροι. Σύμφωνα όμως με ενετικά στοιχεία, το χωριό οφείλει την ονομασία του στον πρώτο κάτοικό του, που ήταν ο Ενετός Φεουδάρχης Βarbaro. Τέλος υπάρχει και η άποψη του Καζαντζάκη που, στο έργο του «Αναφορά στο Γκρέκο», μας λέει ότι η ονομασία Βαρβάροι προέρχεται από όσους απόμειναν μετά τη σφαγή τους από τους στρατιώτες του Νικηφόρου Φωκά (Άραβες, Σαρακηνοί), οι οποίοι εγκαταστάθηκαν σε μερικά χωριά της περιοχής, μεταξύ αυτών και στους Βαρβάρους.

Στο χωριό δεν υπάρχουν ερείπια ενετικών κτισμάτων, ωστόσο οι κάτοικοι λένε πως οι Ενετοί χρησιμοποιούσαν την εργασία των κατοίκων των Βαρβάρων στο Ηράκλειο, για την κατασκευή των ενετικών τειχών. Κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας οι κάτοικοι υπέφεραν πολύ, κυρίως γιατί δέχονταν επιδρομές από τους Τούρκους που έμεναν στο διπλανό χωριό, στους Αστρακούς.

Στην πλατεία του χωριού δεσπόζει το Μουσείο του Νίκου Καζαντζάκη το οποίο ίδρυσε ο Γιώργος Ανεμογιάννης, σκηνογράφος – ενδυματολόγος του ελληνικού θεάτρου. Το μουσείο είναι ένας σύγχρονος και καλά οργανωμένος χώρος πολιτισμού που αποδίδει φόρο τιμής στο σπουδαίο άνθρωπο του πνεύματος, εκθέτοντας χειρόγραφα και σημειώσεις του, εκδόσεις των έργων του σε διάφορες γλώσσες, σπάνιο φωτογραφικό υλικό, αναμνηστικά από τα ταξίδια του, προσωπικά αντικείμενα, μακέτες, κοστούμια και υλικό από θεατρικές παραστάσεις έργων του, καθώς και πολλά άλλα κειμήλια, που ζωντανεύουν τη μνήμη και προβάλλουν το έργο, τη ζωή και την προσωπικότητά του. Τα αρχεία του συγγραφέα είναι πλήρως ψηφιοποιημένα και διαρκώς αναπτύσσεται πλήθος εκπαιδευτικών εφαρμογών. Το Μουσείο αποτελεί σήμερα ένα παγκόσμιο πνευματικό προσκύνημα και δεν είναι υπερβολή να ισχυριστεί κανείς ότι είναι από μόνο του ένας βασικός λόγος για να επισκεφτεί κανείς την περιοχή.

Στη Μυρτιά εδρεύει επίσης το Κέντρο Κρητικής Λογοτεχνίας, που ως σκοπό έχει τη μελέτη και προβολή του έργου Κρητών λογοτεχνών από τη δημώδη βυζαντινή παράδοση και την αναγεννησιακή βενετσιάνικη περίοδο μέχρι σήμερα. Στις δραστηριότητες του Κέντρου συμπεριλαμβάνονται πλήθος θεματικών συνεδρίων και εκδηλώσεων.

Στο χωριό υπάρχουν και πολλές εκκλησίες η Μεταμόρφωση του Σωτήρα, περίπου 100 χρόνων η Παναγία (Ευαγγελισμός) που η παράδοση λέει πως, λόγω της πίεσης από τους Τούρκους, χτίστηκε μέσα σε 40 μόλις ημέρες ο Άγιος Αντώνιος και τα Γενέθλια της Θεοτόκου, που είναι και η πολιούχος του χωριού.

Ετήσιο φεστιβάλ «ταξιδεύοντας»

Για να μπορεί να ταξιδεύει ο Καζαντζάκης, εργαζόταν ως ανταποκριτής αθηναϊκών εφημερίδων. Τα κείμενα των ανταποκρίσεών του αποτέλεσαν το υλικό για τους πέντε τόμους με το γενικό τίτλο «Ταξιδεύοντας», που θεωρούνται ως εξαιρετικά δείγματα ταξιδιωτικής λογοτεχνίας.

Με αφορμή και μέσα από τα ταξιδιωτικά κείμενα του μεγάλου λογοτέχνη, όπως καταγράφονται στη σειρά «Ταξιδεύοντας», το ΜΝΚ ξεκινάει από το 2015 να «χτίζει» μια γιορτή που θα φέρει τον κόσμο σε επαφή με τις χώρες και τους πολιτισμούς που συγκίνησαν και ενέπνευσαν το έργο του Καζαντζάκη. Στόχος είναι η καθιέρωση ενός ετήσιου καλλιτεχνικού φεστιβάλ στη Μυρτιά, όπου το κοινό θα έχει την ευκαιρία μέσα από τη μουσική, το χορό, το θέατρο και τη λογοτεχνία να «ταξιδέψει» στα βήματα του μεγάλου Κρητικού συγγραφέα και στοχαστή.

Το 2015 όσοι ταξιδέψετε στην περιοχή το μήνα Ιούλιο, μη χάσετε την ευκαιρία να συμμετέχετε στο φεστιβάλ που είναι σίγουρο ότι θα σας ανταμείψει και στο οποίο θα έχει την τιμητική της η Ισπανία.




Στην αριστερή πλευρά της κοιλάδας του Ποταμού Καρτερού συναντάμε τον παραδοσιακό οικισμό των Αστρακών. Παλαιότερα υπήρχαν δύο οικισμοί με το διαχωρισμό Επάνω Αστρακοί και Κάτω Αστρακοί, όμως σήμερα μόνο ο Επάνω κατοικείται. Ο τόπος κουβαλά μια περίεργη ενέργεια, κάτι που ενισχύει η παρουσία του εγκαταλελειμμένου τούρκικου μαχαλά στους Κάτω Αστρακούς. Αν ακολουθήσετε το χωματόδρομο από τον οικισμό που οδηγεί στην περιοχή θα δείτε τα ερειπωμένα παραδοσιακά σπίτια, τα αρχιτεκτονικά χαρακτηριστικά των οποίων παραμένουν αναλλοίωτα από τότε που τα εγκατέλειψαν οι κάτοικοί τους.

Η αρχαιότερη μνεία του οικισμού βρίσκεται σε συμβόλαιο του 1271 του συμβολαιογράφου του Χάνδακα PietroScardon, όπου: «Οι μουσουλμάνοι κάτοικοι των Αστρακών έφυγαν εντελώς με την ανταλλαγή των πληθυσμών το 1924 και στο χωριό εγκαταστάθηκαν οικογένειες από τη Μ. Ασία».

Στο δρόμο που οδηγεί από το χωριό Αστρακοί στον εγκαταλελειμμένο οικισμό Κάτω Αστρακών βρίσκονται τα ερείπια βυζαντινής τρίκλιτης Βασιλικής αφιερωμένης στον Άγιο Γεώργιο. Σε απόσταση 100 περίπου μέτρων από αυτήν υπάρχει μια ερειπωμένη εκκλησία της Παναγίας, με υπολείμματα αγιογραφιών και ένα ανάγλυφο στέμμα με 4 τριαντάφυλλα, παράσταση βυζαντινού δικέφαλου αετού πάνω από την εξώθυρά της, τάφο με οικόσημο στο εσωτερικό της και τη χρονολογία 1555. Πιθανότατα αυτό το στέμμα να ήταν και οικόσημο του οίκου Καλλεργών, απογόνων της μεγάλης βυζαντινής οικογένειας των Φωκάδων.

Αν βρεθείτε μέχρι εκεί επισκεφτείτε και τον ιερό ναό του Μιχαήλ Αρχαγγέλου και αναζητήστε ανάμεσα στις αγιογραφίες τη φιγούρα του Αγίου Φραγκίσκου.

Πολύ κοντά στον οικισμό, οι αρχαιολόγοι έφεραν στο φως τμήμα μινωικού νεκροταφείου της μετανακτορικής εποχής (1380-1100 π.Χ.) με λαξευτούς τάφους, οι οποίοι περιείχαν πήλινες κιβωτιόσχημες σαρκοφάγους, πήλινα αγγεία και λίθινο λύχνο. Εξάλλου, στην ευρύτερη περιοχή του ίδιου οικισμού, στη θέση Καστρινάκη στην Κακή Ράχη, έχει γίνει τμηματική ανασκαφή νεκροταφείου της Πρωτογεωμετρικής περιόδου (1100-900 π.Χ.) με ταφές σε λάκκους που περιείχαν πήλινα αγγεία και αντικείμενα από σίδηρο.

Επίσης, κάτω από το χωριό, στο «Αστρακιανό φαράγγι», βόρεια της γέφυρας των Αστρακών, υπάρχει το σπήλαιο Νεραϊδόσπηλιος.




Στην πεδιάδα των Πεζών, βρίσκεται ο παραδοσιακός οικισμός Κελιά. Το χωριό με την ανταλλαγή πληθυσμών το 1923 κατοικήθηκε από πρόσφυγες της Μικράς Ασίας.

Οι παραδόσεις, η ιστορία και η καθημερινότητα από εκεί και έπειτα ακολουθούν τη ρότα της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας, όπως αυτή γράφτηκε από τους Έλληνες της Μικράς Ασίας. Παραδόσεις, ήθη και έθιμα μπολιάστηκαν στην καθημερινότητα των νέων κατοίκων που πολύ γρήγορα ανέπτυξαν ισχυρούς δεσμούς με τους ντόπιους Κρητικούς.

Η καλλιέργεια των αμπελιών εξελίχτηκε με τις νέες μεθόδους των Μικρασιατών και έτσι η γη από τότε μέχρι και σήμερα αποτέλεσε την κύρια πηγή εσόδων των κατοίκων.

Το χωριό αναφέρεται για πρώτη φορά το 1577 από τον Fr. Barozzi στην επαρχία Πεδιάδας ως Calia.



Χιλιομετρική απόσταση από Ηράκλειο: 20,4

Το χωριό του «Διαγωνισμού Χωρικής Οινοποίησης», οι Αγιές Παρασκιές, είναι κτισμένο αμφιθεατρικά πάνω σε ένα λόφο με οπτική προς όλη την αμπελουργική ζώνη των Πεζών.

Η εύφορη και κατάσπαρτη από αμπέλια και ελιές γη (γύρω από το χωριό βρέθηκαν “μαγκάνες”, πιεστήρια λαδιού μινωικής εποχής) που δίνουν ονομαστά προϊόντα όπως ελιές και λάδι, επιτραπέζια σταφύλια, κρασί, σταφίδα, δικαιολογούν τον οινοπαραγωγικό χαρακτήρα του οικισμού. Επιπλέον, η εγγύτητα του οικισμού στο Ηράκλειο και η στρατηγική γεωγραφική του θέση εξηγούν την ανάπτυξή του στο πέρασμα του χρόνου. Οι λαοί που θέλησαν να κατακτήσουν το νησί άφησαν το αποτύπωμά τους στην περιοχή, δημιουργώντας μια πλούσια λαϊκή παράδοση. Αμύθητοι θησαυροί, η ανεύρεση των οποίων υποσχόταν την οικονομική σωτηρία της Κρήτης, νεράιδες και σκοτεινά πλάσματα πρωταγωνιστούν στις δοξασίες της περιοχής. Ο οικισμός αρχίζει να οικοδομείται μετά τον 11ο αιώνα, ενώ σε γραπτές αναφορές εμφανίζεται από τις αρχές του 13ου αιώνα. Το 1630 ο Basilicata αναφέρεται σε δύο χωριά, τις AgiesParaschiesApano, AgiesParaschiesCato. Δηλαδή δύο χωριστούς οικισμούς που καθένας είχε τη δική του εκκλησία της Αγίας Παρασκευής, έτσι δικαιολογείται και η ονομασία στον πληθυντικό, Aγιές Παρασκιές.

Εκκλησίες και θρησκευτικές παραδόσεις

Το όνομα του χωριού προκύπτει επίσης και από 5 ναούς αφιερωμένους στην Αγία Παρασκευή που σήμερα σώζονται μόνο τα ερείπιά τους. Ακόμα και ο πολιούχος τρίκλιτος ναός του χωριού, ο Άγιος Γεώργιος που θα συναντήσετε σε ύψωμα στο κέντρο του χωριού, είναι αφιερωμένος (το ένα κλίτος του) στην Αγία Παρασκευή (το άλλο είναι στους Αγίους ∆έκα). Στον οικισμό θα βρείτε κι άλλους ναούς, όπως ο Άγιος Αντώνιος, ο Προφήτης Ηλίας στη γέφυρα του Κολομόδι και άλλους ερειπωμένους. Ο ναός της Αγίας Ζώνης είναι ένας ιδιαίτερα σημαντικός ναός μέσα στο χωριό, ο οποίος χρονολογείται στην αρχή της περιόδου της Ενετοκρατίας. Είναι κατάγραφος, δυστυχώς όμως τμήμα των τοιχογραφιών του είναι σήμερα καλυμμένο με στρώσεις ασβέστη.

Πίσω στο χρόνο

Στη θέση Κάμπος βρέθηκε θολωτός-κυψελοειδής τάφος ο οποίος χρονολογείται στην ύστερη γεωμετρική-ανατολίζουσα περίοδο (810-600 π.Χ.) με τεφροδόχους και αγγεία με ενδιαφέρουσες παραστάσεις. Σήμερα βρίσκονται στο Μουσείο Ηρακλείου. Ο τάφος ανήκει στο ίδιο οικιστικό σύνολο με αυτό της αρχαίας Έλτυνας.

Σημαντικό εύρημα στη θέση Πορτέλα είναι και ο θησαυρός από 82 υπέρπυρα (χρυσά νο- μίσματα) των συμβασιλευόντων αυτοκρατόρων Βασιλείου Β ́ και Κωνσταντίνου Η ́ (976-1025) καθώς και 8 όμοια του Νικηφόρου Φωκά (963-969). Τα νομίσματα φυλάσσονται σήμερα στο Ιστορικό Μουσείο Κρήτης.

Βόρεια του οικισμού βρίσκεται η τοποθεσία «Πιτσούνι». Το τοπωνύμιο αυτό το συναντούμε σε γαμήλιο συμβόλαιο του 1462 και όλες οι ενδείξεις συγκλίνουν στο γεγονός ότι εκεί πρέπει να ήταν ο πρώτος οικιστικός πυρήνας του χωριού. Βρέθηκαν ερείπια διαφόρων τάφων, πιθανόναρχαϊκής εποχής, του 5ου ή 4ου αιώνα π.Χ. και ερείπια τριών εκκλησιών. Εκεί υπήρχαν πηγές νερού και λένε πως εμφανίζονταν νεράιδες και όποιος έπινε νερό από κει έχανε τα λογικά του.

Ανατολικά του χωριού βρίσκεται ο μικρός οικισμός “Κολομόδης”, {καλό-μόδιον: μονάδα μέ- τρησης}, όπου υπήρχαν χάνια για τη διανυκτέρευση των οδοιπόρων στο οθωμανικά χρόνια.

Στο μετόχι των Φουνάρων κοντά στη Μονή Αγκαράθου διέμειναν Έλληνες που είχαν διωχθεί από τους Τούρκους πριν μετεγκατασταθούν στις Αγιές Παρασκιές.

Η επαφή του χωριού με τη Μονή Αγκαράθου διαδραμάτισε ευνοϊκή επίδραση στην πνευματική ανάπτυξη των κατοίκων. Μάλιστα ο Μητροπολίτης Κρήτης Μελέτιος Νικολετάκης, που καταγόταν από το χωριό, όταν ήταν Αρχιμανδρίτης στη Μονή Αγκαράθου, το 1815 οργάνωσε το Κρυφό Σχολειό στη Βυζαντινή εκκλησία της Αγίας Ζώνης. Μετά την Τουρκοκρατία κτίστηκε το πρώτο σχολείο το οποίο διατηρείται ανακαινισμένο ως σήμερα και στεγάζει το εικαστικό εργαστήρι του ∆ήμου.

Στις 26 Σεπτεμβρίου 1897 συστάθηκε ο Δήμος Αγίων Παρασκιών με έδρα τις Αγιές Παρασκιές και συμπεριελάμβανε τα χωριά “Επάνω και Κάτω Αστρακούς, Βαρβάρους, Κελιά, Φιλίσια, Αστρίτσι, Χουδέτσι, Μελέσες, Αγ. Βασίλειον, Σκυλούς, Πεζά, Καταλαγάρι, Κουνάβους, Κώμες, Ζαγουριάνους (Μετόχι), Γαλατάν, Βόνη, Μουρτζανόν (Μετόχιον του Τεκέ), Σπηλιώτισσα (Σιναϊτική Μονή), Πατσίδες”. Δεδομένου ότι η περιοχή ήταν αρκετά εύφορη, ο ∆ήμος ήταν από τους πλουσιότερους της Κρήτης και ανέπτυξε μεγάλη δραστηριότητα.

Ομάδα από κατοίκους του χωριού έλαβε μέρος στην επανάσταση του Θερίσου το 1905, στο πλαίσιο της κρητικής επανάστασης για την ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα.

Την περίοδο της Γερμανικής κατοχής, στο χωριό εγκαταστάθηκαν οι Γερμανοί, οι οποίοι, εγκατέστησαν στην περιοχή αποθήκες πυρομαχικών και οργάνωσαν αντιαεροπορική άμυνα γύρω από το χωριό. Οι κάτοικοι προσπαθούσαν με κάθε μέσο να αντιμετωπίσουν τους κατακτητές. Οργάνωσαν ομάδες αντίστασης με τη συμμετοχή στρατιωτών που επέστρεψαν από την Αλβανία και νεαρών ατόμων. Ορισμένοι μάλιστα είχαν οργανωθεί στα γύρω βουνά όπου ανέπτυξαν αντιστασιακή δράση.

Από το χωριό κατάγεται ο ζωγράφος Στέφανος Νικολαΐδης (1814-1907), γνωστός από τα ιστορικά του σημειώματα και από τις αγιογραφίες του. Αγιογραφίες του Στέφανου Νικολαΐδη βρίσκονται στον παλιό ναό του Αγίου Μηνά, του Αγίου Τίτου και της Αγίας Ζώνης στις Αγιές Παρασκιές.

Αναζητήστε...

Την πλατεία του Αγ. Γεωργίου στο πάνω χωριό με το άγαλμα του γλύπτη Παρμακέλη και τα γραφικά καφενεδάκια.
∆υτικά του χωριού, πάνω στον κεντρικό δρόμο και δίπλα στην εκκλησία του Αγίου Νεκταρίου βρίσκεται η Βρύση του Αλή Εφέντη που χτίστηκε το 1728. Παρατηρήστε την επιγραφή της που σε αραβική γραφή γράφει: «Ο αλή Εφέντης τη δωρίζει με την καρδιά του για να πίνουν οι διαβάτες, εις μνήμην της Χανούμ Λουχουνά». Η βρύση σήμερα ανακαινισμένη αποτελεί κόσμημα για την περιοχή.
Το παλιό πετρόχτιστο καλντερίμι (θέση Τζαγκάρη Καλάμι), στους πρόποδες του λόφου του χωριού.
Διαγωνισμός χωρικής οινοποίησης

Ο διαγωνισμός χωρικής οινοποίησης αποτελεί αυτοτελές και αναπόσπαστο συνδεδεμένο τμήμα των «∆ρόμων του Κρασιού» και έχει καθιερωθεί τα τελευταία χρόνια ως συμμετοχικός θεσμός και αναβιώνει το έθιμο που θέλει όλους τους παραγωγούς της περιοχής να ανοίγουν τα βαρέλια τους και να διαγωνίζονται με κριτές επαγγελματίες οινολόγους. Ο διαγωνισμός αυτός γίνεται το μήνα Νοέμβρη στις Αγιές Παρασκιές και συμμετέχουν με δείγματα πολλοί παραγωγοί από όλη τη Κρήτη, ενώ αμέτρητοι είναι οι επισκέπτες από όλο το νησί που καταφτάνουν για να δοκιμάσουν κρασιά αλλά και εδέσματα που ετοιμάζουν ο Πολιτιστικός Σύλλογος, οι γυναίκες του χωριού και ο ∆ήμος.

Είναι χαρακτηριστική η άποψη των οινολόγων–κριτών του διαγωνισμού ότι η ποιότητα της χωρικής οινοποίησης στην περιοχή έχει αυξηθεί κατακόρυφα τα τελευταία χρόνια εξ αιτίας και του διαγωνισμού χωρικής οινοποίησης. Επιπλέον στοιχείο επιτυχίας της εκδήλωσης είναι ότι δεν περιορίζεται σε μια βραδιά γευσιγνωσίας, αλλά περιλαμβάνει ομιλίες από διακεκριμένους γνώστες των θεμάτων της οινοποίησης του αμπέλου των καλλιεργειών κλπ. (π.χ. διήμερο οίνου και αμπέλου) καθώς και σημαντικές παράλληλες πολιτιστικές εκδηλώσεις (συναυλίες, θεατρικά, προβολές ταινιών και ντοκιμαντέρ, εικαστικά, εκθέσεις τοπικών προϊόντων κ.ά.).



Η ονομασία Καλλονή (ερμην. πανέμορφη γυναίκα) εμφανίζεται μετά το 1928. Το προηγούμενο όνομα του χωριού ήταν Σκιλλούς, όνομα αρχαιότατο, που προέρχεται από το φυτό σκίλλη ή σκιλλοκρομμύδα, το οποίο αφθονούσε στην περιοχή. Η περιοχή πρέπει να ήταν κατοικημένη από τη μινωική εποχή, αφού στη θέση Φανάρι βρέθηκαν ερείπια μινωικού οικισμού, καθώς και όστρακα και ειδώλια αρχαϊκής εποχής. Στην ίδια θέση υπάρχει ένα βυζαντινό εξωκλήσι, ο Άγιος Φανούριος, ίσως παλαιό μοναστήρι, το οποίο έχουν σήμερα ανακαινίσει οι κάτοικοι και κάνουν εκεί μεγάλο πανηγύρι στις 27 Αυγούστου.

Στο κέντρο του χωριού υπάρχει μια παλιά βρύση πάνω στην οποία είναι λαξευμένος ο βυζαντινός δικέφαλος αετός, καθώς και μια τούρκικη επιγραφή στην οποία είναι χαραγμένο το όνομα του Τούρκου που την ανακαίνισε.

Στη θέση Αμμουδάρα, υπάρχει η παλιά εκκλησία της Αγίας Φωτεινής, την οποία λένε πως την έχτισε ο Νικηφόρος Φωκάς όταν απελευθέρωσε την Κρήτη και στην οποία υπάρχει μια σημαντική βυζαντινή τοιχογραφία. Πρέπει να βρισκόταν εκεί γυναικείο μοναστήρι, το οποίο εγκαταλείφτηκε πριν το 1600 μ. Χ.

Πολιούχοι του χωριού είναι ο Άγιος Νικόλαος και ο Άγιος Αμβρόσιος, διμάρτυρη εκκλησία. Υπάρχει ακόμα ο ναός του Ευαγγελισμού στο κέντρο του χωριού, ο ναός του Αγίου Αντωνίου και η ανακαινισμένη εκκλησία της Κερα-Καρδιώτισσας, που βρίσκεται στο νεκροταφείο.

Από την Καλλονή καταγόταν ο Γεράσιμος ο Β ́ο Παλλαδάς, Πατριάρχης Αλεξανδρείας, ο οποίος φημιζόταν για την σοφία και την ευσέβειά του.




Ο οικισμός του Αγίου Βασιλείου είναι χτισμένος στις υπώρειες του υψώματος Κεφάλα στα 360μ. και πρόκειται για ένα από τα μεγάλα και όμορφα χωριά του Δήμου, ακριβώς στο κέντρο του. Τα σπίτια του, αμφιθεατρικά χτισμένα, έχουν μια πανοραμική θέα προς ένα από τα πιο αυθεντικά κρητικά τοπία, κατάσπαρτα από αμπέλια και ελιές.

Το χωριό των πολλών εκκλησιών

Οι παλιοί κάτοικοι του χωριού λένε πως η επιδημία πανώλης που μάστιζε τα γύρω χωριά δεν πρόσβαλλε τον Άγιο Βασίλειο, γιατί τον προστάτευσαν οι εκκλησίες που έχει τριγύρω. Πράγματι, για τους λάτρεις του θρησκευτικού τουρισμού, ο Άγιος Βασίλειος είναι προορισμός, καθώςεδώ θα βρουν πολλές εκκλησίες και πλήθος από θρύλους και ιστορίες που τις συνοδεύουν. Στο κέντρο του χωριού βρίσκεται η εκκλησία του Αγίου Βασιλείου από την οποία και πήρε το όνομά του το χωριό. Ο συγκεκριμένος ναός κοσμείται με τοιχογραφίες που χρονολογούνται στον 15ο αι. Επίσης υπάρχουν η Αγία Παρασκευή, η Αγία Κυριακή, ο Άγιος Κωνσταντίνος, οι Άγιοι Αθανάσιος και Κύριλλος. Αξιόλογοι ναοί είναι του Αγίου Αντωνίου και της Αγίας Πελαγίας, οι οποίοι φέρουν τοιχογραφικό διάκοσμο, όπως και ο ναός του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου. Στην κτητορική επιγραφή του τελευταίου αναφέρεται η χρονολογία 1291-1391.

Στην αρχή του φαραγγιού της Σπηλιώτισσας (από τη μεριά του Αγίου Βασιλείου) βρίσκεται το Σιναϊτικό γυναικείο μοναστήρι της Παναγίας της Σπηλιώτισσας. Ο ναός τη μονής είναι χτισμένος σε βράχο όπου, κατά μια παράδοση, βρέθηκε η εικόνα της Παναγίας. Τα ίχνη των τοιχογραφιών επάνω στο βράχο του σπηλαίου της Παναγίας χρονολογούνται από τον 15ο αιώνα. Γύρω στα 1600 φαίνεται πως η μονή ήκμαζε. Πέρασε στη δικαιοδοσία της Μονής Σινά κατά την περίοδο 1649-1669. Στη Μονή ιδρύθηκε το 1866 το πρώτο Δημοτικό σχολείο της περιοχής. Το σχολείο αυτό εξυπηρέτησε εκείνα τα χρόνια και τους γειτονικούς οικισμούς. Για επισκέψεις στο μοναστήρι, κατόπιν συνεννόησης (τηλ.: 2810 741370).

Εκτός από τις εκκλησίες του, μπορεί κάποιος να θαυμάσει και το ίδιο το χωριό περπατώντας ανάμεσα στα σοκάκια και στις όμορφες γειτονιές του όπως: το Λιβάδι, την Πλακούρα, το Κολωνάκι, την Καρά, την Τουρκογειτονιά, τους Κατράδες και το Γεράκι καθώς και τις κρήνες- δεξαμενές “Παλαιά Βρύση”, “Φουντάνα”, την Κρήνη και τους νερόμυλους στη Σπηλιώτισσα





Το Χουδέτσι είναι ένα μεγάλο χωριό φημισμένο για τα επιτραπέζια σταφύλια του. Είναι χτισμένο στις παρυφές του φαραγγιού της Σπηλιώτισσας προς τα νότια-δυτικά, γεγονός που δικαιολογεί την πλούσια βλάστηση και τη γραφικότητα που δημιουργούν τα εντυπωσιακά βράχια από τα πρανή του φαραγγιού.

Το Χουδέτσι έχει μακρά μουσική παράδοση με φημισμένους ριμαδόρους και αξιόλογους οργανοποιούς. Η μουσική αυτή παράδοση επισφραγίστηκε με το μουσικό RossDaly που σε συνεργασία με το ∆ήμο, ίδρυσε το Μουσικό Εργαστήρι “Λαβύρινθος”,Μ.Ε.Λ., μια ζωηρή κυψέλη μουσικής παράδοσης και πολιτισμού. Ο “Λαβύρινθος” έχει καταστήσει το χωριό σημείο αναφοράς, διοργανώνοντας εκδηλώσεις και σεμινάρια μουσικών τροπικών οργάνων που παρακολουθούν μαθητές από όλο τον κόσμο. Στο παλιό αρχοντικό κτήριο όπου εδρεύει ο «Λαβύρινθος», λειτουργεί και επισκέψιμο μουσείο με πάνω από 200 όργανα τροπικής παραδοσιακής μουσικής της Κρήτης, της ανατολικής Μεσογείου, της Ινδίας, του Καυκάσου, της Μέσης Ανατολής και της κεντρικής Ασίας που αντιπροσωπεύουν μουσικές παραδόσεις αιώνων και περιμένουν να σας διηγηθούν την ιστορία τους και να σας γνωρίσουν τον πολιτισμό τους.

Κάθε χρόνο τον Αύγουστο, διοργανώνεται στο χωριό το HoudetsiFestival με τη σύμπραξη του Μ.Ε.Λ και της τοπικής κοινωνίας με πλήθος μουσικών εκδηλώσεων, εικαστικών δρώμενων και εκθέσεων παραδοσιακών προϊόντων.

Αξίζει να δείτε...

Αξιόλογο αρχαιολογικό ενδιαφέρον παρουσιάζει η κρήνη του χωριού, που χρονολογείται στα 1671 και ονομάζεται Χατζινές, που στα τούρκικα σημαίνει δεξαμενή νέρου. Κάποτε η βρύση αυτή ήταν η «καρδιά» του χωριού, υπήρχαν μάλιστα γούρνες και πλυσταριά, που γκρεμίστηκαν στη δεκαετία του 1980...
Στη θέση Φλαμπουριάρης έχει βρεθεί μικρή πήλινη κεφαλή της θεάς Αθηνάς με κράνος της αρχαϊκής εποχής (650-500 π.Χ.). Στην ίδια θέση σώζονται λείψανα εγκατάστασης και αγωγοί υδραγωγείου ελληνιστικής εποχής. Το 1992 ανακαλύφθηκε ένας θαλαμοειδής τάφος του 13ου αιώνα π.Χ. στο προαύλιο του παλιού Δημοτικού σχολείου.
Στο κέντρο του χωριού βρίσκεται το κτήριο ιδιοκτησίας κλ. Ανδρουλάκη το οποίο ταυτίζεται με έπαυλη της Βενετοκρατίας και παρά τις νεωτερικές επεμβάσεις, το κτήριο διατηρεί τα μορφολογικά και τυπολογικά χαρακτηριστικά του. Στο ανατολικό τμήμα σώζεται ένα οικόσημο, και ένα δεύτερο εντοιχισμένο σε νεώτερο όμορο κτήριο, που πιθανότατα του ανήκει.
Η αρχαιότερη εκκλησία του Χουδετσίου είναι ο Άγιος Νικόλαος, που χτίστηκε πριν το 1300, καταστράφηκε από τους Τούρκους και αναστηλώθηκε τον 19ο αιώνα. Οι τοιχογραφίες που κοσμούσαν το ναό καλύπτονται με ασβεστοκονιάματα. Τμήμα του διάκοοσμου έχει σήμερα αποκαλυφθεί. Βρίσκεται στην είσοδο του χωριού, πριν το παλιό πέτρινο Δημοτικό σχολείο το οποίο κτίστηκε το 1907 και αποτελεί αξιόλογο κτήριο ειδικής λειτουργίας (διδακτήριο), σημαντικό στην ιστορίας της αρχιτεκτονικής των σχολικών κτηρίων στην Κρήτη των αρχών του 20ου αιώνα. Άλλες εκκλησίες είναι η Αγία Παρασκευή, ο Άγιος Αντώνιος, ο Τίμιος Σταυρός, ο Άγιος Παντελεήμονας, ο Άγιος Παϊσιος, ο Μιχαήλ Αρχάγγελος, η Παναγία Ζωοδόχος Πηγή.
Περπατήστε κατά μήκος του κατάφυτου φαραγγιού της Σπηλιώτισσας για να συναντήσετε, στο τέρμα του σχεδόν (στο ύψος του Αγίου Βασιλείου) το σιναϊτικό γυναικείο μοναστήρι της Παναγίας της Σπηλιώτισσας. (για επισκέψεις κατόπιν συνεννόησης, Τηλ.: 2810 741370)
Τα πανηγύρια του χωριού διοργανώνονται στις 25 και 26 Σεπτεμβρίου (πανηγύρι του Άη-Γιάννη) και στις 15 Αυγούστου (εκκλησία της Παναγίας).



Το τοπίο όπου είναι χτισμένος ο οικισμός προδίδει από μόνο του την ενασχόληση των κατοίκων. Οι μεγάλες εκτάσεις με ελιές και αμπέλια καλλιεργούνται με προσοχή και μόχθο δεκαετίες τώρα, και προσφέρουν άριστης ποιότητας λάδι και κρασί. Σημαντικότερες εκκλησίες των Μελεσών είναι ο πολιούχος αφιερωμένος στον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου, του Αγίου Γεωργίου, της Αγίας Παρασκευής, καθώς και οι παλιοί ναοί της Αγίας Πελαγίας και του Αγίου Αντωνίου. Το όνομα του χωριού μαρτυρεί τόπο καλλιέργειας μελισσών και αυτό πράγματι συνέβαινε στην Κρήτη στα χρόνια της Β ́ Βυζαντινής περιόδου, οπότε η μελισσοκομία ήταν μια από τις κύριες εργασίες των αγροτών. Η ιστορία του οικισμού μετρά αιώνες ζωής. Η αρχαιότερη μνεία του ονόματος του χωριού αναφέρεται σε έγγραφο του 1271, του συμβολαιογράφου του Χάνδακα, PietroScardon ως Mellexe. Στην ευρύτερη περιοχή των Μελεσών έχουν εντοπιστεί οικιστικά και ταφικά κατάλοιπα των ΥΜ κυρίως χρόνων.

Ουσιαστικό ρόλο στην διαμόρφωση της παιδείας των μαθητών της περιοχής διαδραματίζει η λειτουργία του Γυμνασίου-Λυκείου στις Μελέσες, με την επωνυμία Μαλιώτειο Εκπαιδευτήριο. Ιδρύθηκε το 1967 από τον Έλληνα ομογενή Κωνσταντίνο Μαλιώτη, καταγόμενο από το χωριό αυτό.


Μετά την ανταλλαγή πληθυσμών το 1924, χριστιανοί πρόσφυγες από την Αξό και από την παροικία των Αξενών στο Ικόνιο της Καππαδοκίας εγκαταστάθηκαν στον άλλοτε μουσουλμανικό οικισμό των Φιλισίων. Ακόμα και σήμερα διατηρούνται δυνατοί οι δεσμοί και οι μνήμες με την Καππαδοκία. Πολιούχος του χωριού είναι η Αγία Μαρίνα, η οποία είναι μοναδική στη Κρήτη.


Τα εύφορα εδάφη του χωριού αυτού αποτέλεσαν και συνεχίζουν να αποτελούν την κύρια ασχολία των κατοίκων, οι οποίοι εξειδικεύονται στην καλλιέργεια αμπελώνων και ελαιώνων με μεγάλη παραγωγή κρασιού και λαδιού, γεγονός που μαρτυρά και η λειτουργία πολλών ελαιουργείων και οινοποιείων στην ευρύτερη περιοχή.

Η ιστορία θέλει η ονομασία του χωριού να προέρχεται από τη νύμφη Αλαγονία, θυγατέρα του ∆ία και της Ευρώπης, της οποίας ο ναός βρισκόταν στο ύψωμα Θόλοι, όπου σύμφωνα με μαρτυρίες, τα ερείπια του είναι ακόμη και σήμερα ευδιάκριτα σε ένα βαθμό.

Ανατολικά του χωριού υπάρχει η περιοχή Ρούμα (ρούμα είναι το ρεύμα του ποταμού στην κρητική γλώσσα), άλλοτε κατάφυτη από δρυς και πεύκα, η οποία ερημώθηκε εντελώς από πανούκλα και όσοι κάτοικοί του σώθηκαν εγκαταστάθηκαν στο Αλάγνι. Εκεί υπάρχει η Παναγία του Ρούματος. Ωστόσο στην απογραφή του 1630 αναφέρεται ως ξεχωριστό χωριό με το όνομα Ρούμα. Κατά την αναστήλωση της εκκλησίας βρέθηκαν διάφορα παλιά ιερά σκεύη.

Στην κορυφή ενός λόφου με πανοραμική θέα, δυτικά από το Αλάγνι, βρίσκεται ένα μικρό φρούριο της τελευταίας περιόδου της Ενετοκρατίας, το Φρούριο Θόλων, που είναι κτισμένο γύρω στον 16ο -17ου αιώνα.

Στους πρόποδες του λόφου των Θόλων βρίσκεται ο δίκλιτος ναός των Αγίων Αποστόλων, χτισμένος τον 15ο - 16ο αιώνα, με το οικόσημο της ενετικής οικογενείας των Κορνάρων. Στο ναό υπάρχουν δύο αρκοσόλια (καμαρωτός τάφος), ένα μέσα κι ένα έξω, το οποίο έχει επιγραφή με χρονολογία ΑΧΙ∆ (1614). Πολιούχος του χωριού είναι ο Άγιος Βλάσης με αξιόλογες τοιχογραφίες. Εκτός του ναό του Αγίου Βλάσση, αξιόλογοι ναοί είναι και ο ναός του Σωτήρος, όπως και του Αγίου Γεωργίου, επίσης με τοιχογραφίες.

Πολύ κοντά στον οικισμό έχουν εντοπιστεί τα ερείπια μιας μινωικής αγροικίας και στις περιοχές Κούρσαμος, Πετράς και Καραούλα, έχουν βρεθεί και ερευνηθεί συγκροτήματα αρχαίων πατητηριών από τον 14ο μ.Χ. αι. ως και τον 17ο μ.Χ αι., πράγμα το οποίο φανερώνει την σπουδαιότητα της περιοχής στην παραγωγή και την επεξεργασία του οίνου.





Το Αστρίτσι είναι χτισμένο πάνω σε λόφο σε υψόμετρο 410μ. Στις παρυφές του απλώνονται εκτάσεις με αμπελώνες, ελαιώνες, εσπεριδοειδή, δημητριακά και κηπευτικά που καθορίζουν εν πολλοίς τις οικονομικές δραστηριότητες των κατοίκων του.

Αρχαιολογία - Μύθος

Η πρώτη γραπτή αναφορά του χωριού γίνεται στις ενετικές απογραφές του 1577 και 1583. Ο PaulFaure, Γάλλος αρχαιοδίφης και φιλέλληνας μελέτησε πρώτος την περιοχή.

Βόρεια του χωριού στη θέση «Κεφάλα» βρίσκονται τα ερείπια αρχαίου οικισμού. Εδώ τοποθετείται το ∆ιατόνιον ή το Τριτόνιον, αρχαία πολίσματα που πιθανόν ανήκαν στην επικράτεια της Κνωσού. Πολλά από τα ευρήματα (αγγεία, αρχαία πυξίδα) χρονολογούνται από τον 7ο έως και τον 3ο αι. π.Χ. Στην τοποθεσία «Εμινάνη Πλάι» βρέθηκε πώρινος κορμός υπερφυσικού δαιδαλικού αγάλματος αρχαϊκών χρόνων, ενώ ένας δεύτερος κορμός γυναικείας μορφής του 3ου αι. π.Χ. είχε εντοπιστεί παλαιότερα στην Ακρόπολη της αρχαίας πόλης. Η εύρεση των αγαλμάτων καταδεικνύει τη σημαντική θέση της Κρήτης στην ανάπτυξη της πλαστικής των αρχαίων χρόνων. Στη νεώτερη εποχή, στη θέση «Ρεματιάς Κήπων» υπάρχουν κτίσματα μεσαιωνικών χρόνων, μεταξύ των οποίων υδραγωγείο και ερειπωμένες εκκλησίες της περιόδου της Ενετοκρατίας. Ο μικρός ναός της Αγίας Μαρίνας ανήκει στον αρχιτεκτονικό τύπο του σταυροειδή με τρούλο. Μέσα στον οικισμό επιβάλλεται με την παρουσία του ο ιερός ναός του Αγίου Γεωργίου, που είναι ο πολιούχος του Αστριτσίου. Άλλοι ναοί του χωριού είναι ο Άγιος Ιωάννης ο Πρόδρομος και η Μεταμόρφωση του Χριστού. Στη θέση «Κάτω Βρύση» βρίσκεται κτίσμα των αρχών του 20ου αιώνα που αξιοποιεί τη φυσική πηγή μόνιμης ροής. Μπροστά στην πηγή, έχει διαμορφωθεί χώρος εκδηλώσεων με 1.500 θέσεις.

Πολιτιστικό Κάμπινγκ (http://politistiko-camping.blogspot.gr/)

Το Αστρίτσι αποτελεί τον τόπο του περίφημου Πολιτιστικού Κάμπινγκ. Ενός πολιτιστικού φεστιβάλ πανελλήνιας εμβέλειας που διοργανώνεται κάθε χρόνο στα μέσα του καλοκαιριού στο Φαράγγι του Αϊ Γιάννη στη Κάτω Βρύση. Το πολιτιστικό κάμπινγκ φιλοξενεί φοιτητικές θεατρικές ομάδες και μουσικά σχήματα που ξεπερνούν σε αριθμό τα 300 άτομα ετησίως, ενώ οι πολιτιστικές δραστηριότητες, που κάθε χρόνο εμπλουτίζονται, περιλαμβάνουν χορό, θέατρο, μουσική, εικαστικά, φωτογραφία και πολλά άλλα. Οι συμμετέχοντες στις παραστάσεις έχουν την ευκαιρία όχι μόνο να παρουσιάσουν την δουλειά τους αλλά το σημαντικότερο (και βασική προϋπόθεση συμμετοχής) να μείνουν στον χώρο της κατασκήνωσης, να παρακολουθήσουν τις δουλειές των άλλων ομάδων και να συμμετάσχουν στις διάφορες δραστηριότητες.

Το φεστιβάλ διοργανώνει η άτυπη και αυτοδιοικούμενη ομάδα «Επί Σκηνής» σε συνεργασία με το ∆ήμο Αρχανών-Αστερουσίων και αποτελείται από έναν πυρήνα νέων της περιοχής του Δήμου. Συνδετικός κρίκος όσων συμμετέχουν στην ομάδα «Επί Σκηνής» είναι η κοινή μας αντίληψη ότι ο πολιτισμός δεν είναι εμπόρευμα αλλά αντιθέτως εφαλτήριο και μέσο για την ελεύθερη έκφραση του ανθρώπου και τον προβληματισμό του σε μια σωρεία άλλων ζητημάτων  κοινωνικής, πολιτικής, πολιτισμικής, προσωπικής κλπ. φύσεως.

«Κάθε φεστιβάλ χρειάζεται για την διοργάνωση του τρεις ομάδες ανθρώπων: καλλιτέχνες, θεατές και εργαζόμενους. Η διακριτότητα των ομάδων αυτών οδηγεί αναπόφευκτα στην στρέβλωση της έννοιας του πολιτισμού, όπως τουλάχιστον τον αντιλαμβανόμαστε εμείς. Το σπάσιμο των διαχωριστικών γραμμών μεταξύ των ομάδων αυτών είναι από τις βασικότερες φιλοδοξίες μας στο camping. Για αυτό το λόγο ο κάθε συμμετέχων στο camping, οφείλει να περάσει από όλους τους ρόλους: θα παρουσιάσει την καλλιτεχνική του δουλειά, θα παρακολουθήσει τις δουλειές των υπολοίπων και θα εργαστεί για την λειτουργία του camping».


Πολύ κοντά στην Ιερά Μονή Επανωσήφη, στις νοτιοανατολικές πλαγιές του υψώματος Όφις θα συναντήσετε τα ∆αμάνια. Το όνομα του χωριού, κατά τον αρχαιολόγο Ν. Πλάτωνα προέρχεται από τον αρχαίο τύπο ∆αμάνα και αυτός από το ∆α Μα, που σημαίνει Μητέρα Γη. Η παλιότερη γραπτή αναφορά του χωριoύ βρίσκεται σε ένα συμβόλαιο του 1302, από το συμβολαιογράφο του Χάνδακα Brixano, όπου αναφέρεται ως Demanie. Η κύρια ενασχόληση των κατοίκων είναι η γεωργία και η κτηνοτροφία. Οι περισσότεροι κάτοικοι προέρχονται από το χωριό Τσίβλικ της περιοχής Σελεύκειας της Μ. Ασίας. Χρειάστηκε πολλή δουλειά για να μπορέσουν να σταθούν στα πόδια τους, να δημιουργήσουν νέες περιουσίες σε βουνά ακαλλιέργητα.

Κοντά στο χωριό, στη θέση Κουρήνα βρέθηκε το 1915 από τον αρχαιολόγο Ξανθουδίδη, θολωτός μινωικός τάφος υστερομινωικής περιόδου. Είναι κτισμένος σύμφωνα με το μυκηναϊκό σύστημα. Έχει δρόμο μήκους 10μ. και πλάτους 1μ. και νεκρικό θάλαμο διαστάσεων 4Χ2,80 και ύψους 4μ. με δάπεδο στρωμένο με πλάκες. Ανασκάφηκε από τον Ξανθουδίδη και βρέθηκαν τρεις κιβωτιόσχημες λάρνακες από πηλό, καθώς επίσης και διάφορα κτερίσματα. Χρονολογείται από την Υστερομινωική εποχή, το 13ο αιώνα π.Χ..

Μέσα και γύρω από τον οικισμό υπάρχουν επίσης αρκετοί ναοί που είναι επισκέψιμοι όπως ο καθεδρικός του Τιμίου Σταυρού ο οποίος ανακαινίσθηκε το 1996 και οι Άγιοι Πάντες στο κοιμητήριο. Βόρεια της λίμνης στην κορφή του λόφου Κεφάλα είναι τα ερείπια του παλιού χωριού των ∆αμανίων που υπήρξε τρανό Τουρκοχώρι και από εκεί η θέα στη λιμνοδεξαμενή είναι φανταστική ενώ στο νότιο άκρο της λίμνης βρίσκεται το εντυπωσιακό και παμπάλαιο εκκλησάκι της Ζωοδόχου Πηγής.

Κάτω από το χωριό, η τεχνητή λίμνη που δημιουργήθηκε το 2003 αξιοποιώντας τα νερά παραποτάμου του Αναποδάρη, έχει μετατραπεί σε έναν πολύ σημαντικό υδροβιότοπο για τα μικροπούλια της ευρύτερης περιοχής. Η λίμνη είναι από τις πιο όμορφες που διαθέτει όλη η Κρήτη και σε συνδυασμό με το γαλήνιο τοπίο τριγύρω αποτελούν μια θαυμάσια πρόταση για μια μικρή απόδραση όχι πολύ μακριά από το Ηράκλειο. Υπάρχει μονοπάτι και χωματόδρομος περιμετρικά της λίμνης για περπάτημα και παρατήρηση των λουλουδιών και των πουλιών. Στους λάτρεις της παρατήρησης ορνιθοπανίδας συστήνουμε να συνδυάσουν μια επίσκεψη στη λίμνη των ∆αμανίων και των Αρμανωγείων.



Αρχικά ονομαζόταν Κακό Χωριό. Το νέο του όνομα οφείλεται στην άλλοτε δυναμική σηροτροφία (καλλιέργεια μεταξοσκώληκα), η οποία διατηρείται ακόμη και σήμερα. Πολιούχος του χωριού είναι η Παναγία, που γιορτάζει στις 15 Αυγούστου. Υπάρχει επίσης και ο καινούριος ναός του Αγίου Νικολάου, o καθεδρικός ναός του χωριού, που είναι χτισμένος πάνω στα ερείπια βυζαντινής εκκλησίας και του Αγίου Ραφαήλ. Ο οικισμός ξεχωρίζει σε πανελλαδικό επίπεδο, καθώς είναι ο μόνος που συναντάται ιερός ναός αφιερωμένος στον Άγιο Ονήσιμο, προστάτη των φυλακισμένων. Η εκκλησία του Άγιου Ονήσιμου βρίσκεται έξω από τον οικισμό στα ανατολικά. Σε μικρή απόσταση βρίσκονται τα ερείπια του πρώτου οικισμού από την εποχή της Tουρκοκρατίας.



Μικρός οικισμός, που ανήκει στην Τοπική Κοινότητα Μεταξοχωρίου, με καταπληκτική θέα προς τα δυτικά. Το μάτι φτάνει ως και τον Προφήτη Ηλία. Στον οικισμό υπάρχει ταβέρνα και παραδοσιακό καφενείο όπου μπορεί κάποιος να απολαύσει ντόπια προϊόντα και μεζέδες. Από εδώ συνεχίζει ο δρόμος για την περίφημη Μονή Επανωσήφη που δεσπόζει κυριολεκτικά στην περιοχή, με το τεχνητό πευκόδασος και τους απέραντους ελαιώνες και αμπελώνες που το περιτριγυρίζουν.

Η αρχαιότερη μνεία του οικισμού αναφέρεται σε έγγραφα του ∆ουκικού αρχείου του Χάνδακα το 1369 ως Partheni. Σε άλλο έγγραφο του ίδιο αρχείου το 1383 αναφέρεται ότι ήταν φέουδο του Λεονάρδου Γραδόνικου, από το μεγάλο οίκο των Γραδόνικων, που οργάνωσαν την επανάσταση και ίδρυσαν τη δημοκρατία του Αγίου Τίτου στο Χάνδακα, το 1363.



Τα Έρ(η)μα Ανώγεια (Αρμανώγεια), σύμφωνα με την ετυμολογία του ονόματος του οικισμού από τον Σ. Αλεξίου, βρίσκονται στη μεσαία ζώνη του Δήμου. ∆ιεκδικεί τα εύσημα, για την πλούσια μουσική του παράδοση αφού πολλοί λυράρηδες και μαντιναδολόγοι-ποιητές, άριστοι χειριστές της κρητικής ντοπιολαλιάς, έλκουν την καταγωγή τους από την περιοχή αυτή. Ιδιαίτερη είναι η αγάπη των κατοίκων για την μουσική και έχουν ιδιαίτερη έφεση στην μαντινάδα, στη λύρα, το μαντολίνο και το χορό.

Ο κάμπος στην ευρύτερη περιοχή προσφέρει εδάφη εύφορα, πράγμα που εκμεταλλεύονται οι κάτοικοι και παράγουν κρασί, σταφίδες και λάδι χωρίς όμως να υστερεί και στα κτηνοτροφικά προϊόντα. Ένα μεγάλο και σημαντικό έργο για τα Αρμανώγεια ,και όχι μόνο, αποτελεί η κατασκευή του φράγματος από όπου αρδεύονται οι καλλιέργειες. Εκτός όμως από αυτή τη λειτουργία του, το φράγμα έχει πλέον μετατραπεί σε έναν υπέροχο υδροβιότοπο για μεταναστευτικά και μικροπούλια που έλκονται εδώ κατά εκατοντάδες. Αν είστε λάτρης της παρατήρησης πουλιών, συνδυάστε επίσης την επίσκεψή σας με τη λίμνη των ∆αμανίων.

Πολύ κοντά στην περιοχή του φράγματος διακρίνονται ερείπια της ρωμαϊκής αλλά και της βυζαντινής περιόδου.



Το Αρκάδι είναι χτισμένο πάνω στο ύψωμα Μονοδέντρι. Σύμφωνα με τον αρχαιολόγο Ξανθουδίδη, το όνομα του χωριού είναι βυζαντινό. Αμέσως μετά την απελευθέρωση της Κρήτης, στο χωριό ήρθαν και εγκαταστάθηκαν κάτοικοι από διάφορες περιοχές.

Μετά την απαγωγή του γερμανού στρατηγού Κράιπε κατά την περίοδο της Κατοχής οι Γερμανοί μάζεψαν από το χωριό 28 άτομα νεαρής ηλικίας και τα εκτέλεσαν. Γι’ αυτό το λόγο έχει στηθεί στο χωριό ένα εντυπωσιακό μνημείο και ο ∆ήμος για να τιμήσει τους ήρωες, διοργανώνει εκεί κάθε χρόνο εκδήλωση στην επέτειο της Μάχης της Κρήτης, την οποία τιμούν με την παρουσία τους όλοι οι τοπικοί φορείς, τα σχολεία και πολύς κόσμος, τον οποίο μετά το τέλος της εκδήλωσης αγκαλιάζουν οι κάτοικοι του μικρού χωριού με τη ζεστή φιλοξενία τους.



Άλλο ένα κτηνοτροφικό χωριό χωμένο μέσα στους κάμπους, τους λόφους και τις καλλιέργειες. Όπως και σε άλλα χωριά της περιοχής, και εδώ εγκαταστάθηκαν ανωγειανοί κτηνοτρόφοι μετά την απελευθέρωση της Κρήτης, όλοι από την οικογένεια των Καράτζηδων, που ασχολούνται με την κτηνοτροφία και τη γεωργία.

Και εδώ έχουν εντοπιστεί διάφορες αρχαιολογικές θέσεις, όπως στο ύψωμα Καστριώτης στα 681μ. και στο λόφο Τροχάλοι, προς τα ∆αμάνια, όπου εντοπίστηκαν οικοδομικά λείψανα και κεραμική που πιθανόν προέρχονται από οικισμό της γεωμετρικής περιόδου.

Κατά την περίοδο της Γερμανικής κατοχής, είχε εγκατασταθεί εκεί ασύρματος μέσα σε σπήλαιο καθώς και ανταρτοδικείο το οποίο δίκαζε τους προδότες και τους έριχνε μέσα στη χαράδρα που βρισκόταν εκεί κοντά.