ΓΝΩΡΙΣΤΕ ΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΑΙ ΤΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ

Δείτε το Δήμο Αρχανών, Αστερουσίων μέσα από την Ιστορία και τον Πολιτισμό του. Περιηγηθείτε στα όμορφα παραδοσιακά χωριά του και ανακαλύψτε μοναδικά τοπία, αυθεντικούς ανθρώπους και Γνήσια Κρητική Φιλοξενία

Δημοτικά διαμερίσματα & Ιστορία ΑΡΧΑΝΩΝ



Οι Επάνω Αρχάνες (ή Απάνω Αρχάνες, συχνά αναφέρονται και απλά ως Αρχάνες) είναι κωμόπολη της επαρχίας Τεμένους με 5.409 κατοίκους το 2011 [1], σε υψόμετρο 400 μ. Βρίσκεται στο βορειοανατολικό άκρο της κοιλάδας που σχηματίζεται από το όρος Γιούχτας, που έχει υψόμετρο 811 μ. Συνδέεται με το Ηράκλειο με δρόμο, μήκους 16 χλμ. Οι Αρχάνες αποτελούν δημοτικό διαμέρισμα του Δήμου Αρχανών - Αστερουσίων, του οποίου αποτελούν την ιστορική έδρα.

Στην περιοχή των Αρχανών, αξιόλογες είναι οι πηγές Ασωμάτου, Ξερής Καράς, Βαθυπέτρου και Καρνάρι πίσω στην δυτική απόκρυμνη πλευρά του Γιούχτα. Η κοιλάδα και όλη η περιοχή των Αρχανών είναι κατά πλειοψηφία ένας απέραντος αμπελώνας από αμπέλια και κρεβατίνες, που παράγουν τα φημισμένα σταφύλια σουλτανίνας. Τα κυριότερα προϊόντα των Αρχανών είναι σταφίδα - σουλτανίνα, εξαιρετικής ποιότητας κρασί από διάφορες ποικιλίες (ντόπιες : κοτσιφάλι, μαντηλάρι, λιάτικο, βηλάνα και άλλες νεοεισαχθείσες και επίσης αρίστης ποιότητας ελαιόλαδο. Επίσης, καλλιεργούνται αρωματικά φυτά: δίκταμος, θυμάρι, φασκομηλιά κλπ. Πρόσφατα, περάστηκε υπόγεια καλωδίωση της ΔΕΗ.

Στα δυτικά των Αρχανών βρίσκεται το όρος Γιούχτας, το οποίο από την πλευρά της θάλασσας, μοιάζει ανθρώπινη κεφαλή ξαπλωμένου ανθρώπου, δηλαδή είναι ανθρωπόμορφο όρος. Στη βορειοδυτική πλευρά των Αρχανών βρίσκεται η μινωική νεκρόπολη Φουρνί.

Στις Αρχάνες βρίσκονται δύο Δημοτικά σχολεία και ισάριθμα νηπιαγωγεία, Γυμνάσιο, Λύκειο, ΚΕΠ, ειρηνοδικείο, περιφερειακό ιατρείο, μορφωτικός σύλλογος με αξιόλογη δράση και με βιβλιοθήκη, πολιτιστικός και φυσιολατρικός σύλλογος με το όνομα «Χαραυγή», αθλητικός σύλλογος με το όνομα «Γιούχτας», 

Ιστορικά στοιχεία

To τοπωνύμιο Αρχάνες φαίνεται ότι είναι νεότερος τύπος της αρχαίας πόλης Αχάρνα, όπου βρισκόταν τέμενος προς τιμήν του θεού Άρχου (ή ήρωα), τον οποίο τιμούσαν οι Κνώσιοι και οι Τυλίσιοι[3], σύμφωνα με επιγραφή που βρέθηκε στο Άργος και χρονολογείται στα 450 π.Χ. Η ύπαρξη αρχαίας πόλης στη θέση των σημερινών Αχαρνών επιβεβαιώνεται και από τις ανασκαφές που έγιναν το 1957, το 1964 και τα επόμενα χρόνια. Μέσα στην κωμόπολη ανακαλύφθηκε ανάκτορο της Υστερομινωικής Εποχής με βωμούς αμφίκοιλους και τοιχογραφικό διάκοσμο (Κρητ. Χρον. ΙΑ΄, 329, ΙΗ΄, 282). Επίσης, στη θέση Φουρνί βρέθηκε εκτεταμένη μινωική νεκρόπολη και σε τάφο βασιλέα βρέθηκαν πολύτιμα κτερίσματα, δακτυλίδια, σφραγίδες και άλλα. Όλα αυτά πιστοποιούν την ύπαρξη σπουδαίας μινωικής πόλης στο χώρο των σημερινών Αρχανών.

Η κωμόπολη έχει ωραίες οικοδομές από την εποχή της Τουρκοκρατίας, των οποίων η ωραιότερη ήταν του Μουσταφά Ναΐλη Πασά, με σιντριβάνια και κήπους. Στη βόρεια πλευρά της κοιλάδας είναι το φαράγγι Παραδείσι. Οι Τούρκοι την ονόμαζαν Ακάρ Σουλάρ Νταγ (βουνό των τρεχάμενων νερών). Εντός του ιδίου φαραγγιού βρίσκεται και πηγή της οποίας τα νερά διοχέτευσε το 1628 ο Μοροζίνι στο Ηράκλειο. Η πηγή σήμερα αποξηράνθηκε εξαιτίας γεωτρήσεων που έγιναν στην περιοχή.



Στην τελευταία περίοδο της Τουρκοκρατίας, η κωμόπολη των Αρχανών έγινε στόχος των Τούρκων, επειδή ήταν προμαχώνας και στρατόπεδο των Χριστιανών. Το 1897 έγινε στις Αρχάνες παγκρήτια συνέλευση. Στην περιοχή διεξήχθησαν αιματηρές μάχες. Το τάγμα επιλέκτων Κρητών με αρχηγό τον Ιωάννη Νταφώτη με τη βοήθεια των κατοίκων απέκρουσε τις ορδές των Τούρκων, σώζοντας την κωμόπολη.

Αρχαιολογικά ευρήματα

Στην περιοχή των Αρχανών υπάρχουν παλιοί ναοί, όπως η Αγία Τριάδα, καμαροσκέπαστη των αρχών του 14ου αιώνα με ενδιαφέρουσες τοιχογραφίες της Αναλήψεως, της Γεννήσεως της Θεοτόκου και της επίσης καμαροσκέπαστης Αγίας Παρασκευής της ίδιας περιόδου. Υπάρχει επίσης η καμαροσκέπαστη εκκλησία του Ασωμάτου με τοιχογραφίες του 1315, μεταξύ των οποίων και η προσωπογραφία του κτήτορα Μιχαήλ Πατσιδιώτη με τη σύζυγό του. Στην περιοχή της εκκλησίας σώζονται τα ερείπια του συνοικισμού, ο οποίος αναφέρεται το 1583 με 26 κατοίκους.

Τέσσερα χιλιόμετρα νότια των Αρχανών βρίσκεται ο εγκαταλελειμμένος οικισμός του Βαθυπέτρου. Σε ανασκαφές που έγιναν το 1949 από τον Αρχαιολόγο Σπυρίδων Μαρινάτο έχουν βρεθεί εγκαταστάσεις παρασκευής κρασιού και κεραμικών που αποτελούσαν μέρος Μινωικού οικισμού. Το πατητήρι κρασιού στο Βαθύπετρο είναι ένα από τα αρχαιότερα παγκοσμίως.